معرفی معاونت پژوهش  

   

کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، با سابقة حدود یک‌صد سال فعالیت و خدمت، وارث و پاسدار بخش مهمی از میراث ماندگار تمدن کهن‌سال و بزرگ ایران اسلامی است و بر اساس رسالت تاریخی که بر عهده‌اش نهاده شده، یعنی پشتیبانی اطلاعاتی از فرآیند قانون‌گذاری و حمایت از پژوهش در حوزة علوم انسانی، مصدر خدمات شایان فرهنگی و پژوهشی بوده است.

 

این بنای دانش و آگاهی به ارادة دوستدارانی از خبرگانِ فرهنگ و ادب، در جمع مجلسیان منتخب مردم در اوائل تأسیس حکومت مشروطه، همزمان با استقرارِ مجلس و ارادة حاکمیت قانون در ایران، بنیان یافت و بدین ترتیب، اولین کتابخانة پارلمانی آسیا، با اندکی مسامحه، عمری به قدمت تاریخ تأسیس مجلس قانون‌گذاری(از 1285 ش.) در این سرزمین دارد.

 

تأسیس رسمی کتابخانه‌ای با هدف بنیادین حمایت فکری و علمی از تلاش نمایندگان مجلس، که از ضرورت‌های اساسی تشکیل حکومت جدید بود، در دورة‌ نخست مجلس، با همه‌ عزمی که برای انجام این کار وجود داشت، به دلیل مشکلات ناشی از تغییرات اساسی در سیستم حکومتی و مشغله‌های فراوان نمایندگان، میسّر نشد و کتابخانه به وجود چند کتاب در فضای صحن مجلس محدود بود. اما با مساعی و پشتکار برخی از نمایندگان فرهیختة‌ عضو هیأت رئیسة در دومین دورة‌ مجلس شورای ملی و با تصویب آیین‌نامة‌ داخلی جدید مجلس شورای ملی در سال 1287 کتابخانة مجلس به صورت رسمی ادامة حیات داد.

 

نخستین گام‌ها در گردآوری کتب، با ورود مجموعه‌های اهدایی عده‌ای از فرزانگان در صدر مشروطیت شکل گرفت که به امید تقویت علم و آگاهی و قانون، میراث علمی و مکتوب برجای‌مانده از خاندانشان را به کتابخانة‌ مجلس سپردند و بدین ترتیب، کتابخانه‌ای ارزشمند برای مجلس بنیان نهادند.

 

این کتابخانه با ابتکار عده‌ای از برگزیدگان مجلس و در رأس آنان ارباب کیخسرو ـ به اعتبار آنکه سال‌ها سمت کارپردازی مجلس‌ را داشت ـ و تنی چند از دوستداران دیگر دانش و فرهنگ، در فضایی محدود در کنار حوض‌خانة‌ ساختمان کهن مجلس، موسوم به ساختمان مشروطه، تأسیس یافت و محل رجوع صاحبانِ خرد و ارباب کمال شد. بتدریج با اقبال و استقبال دانشوران و محققان و اهدای مجموعه‌های نادر و نفیس، اولین کتابخانة رسمی و مدرن کشور، در مسند برترین و معتبرترین کانون‌های فرهنگی کشور قرار گرفت.

 

امروز، این مجموعة فرهنگی که کتابخانه‌های شمارة یک و دو مجلس شورای اسلامی را شامل می‌شود، با مجموعه‌های کم‌نظیر، نفیس و ارزشمند خود، همچون نسخ خطی، کتاب‌های چاپی سنگی و سربی ، منابع ایران شناسی و اسلام شناسی، اسناد تاریخی و پارلمانی، گزارش‌های دولتی، اشیاء موزه‌ای و... پاسخگوی پژوهندگان و مشتاقان دانش و تحقیق است. در کنار مجموعه‌های ارزنده و کم‌نظیر این کتابخانه، مرکز پژوهش و انتشارات آن، نقش مهم و ویژه‌ای در رشد و توسعة فعالیت‌های علمی و پژوهشی کتابخانه، بر عهده داشته است.

 

کتابخانة مجلس، دارای یکی از غنی‌ترین ذخایر تراثی و اسنادی، نه‌تنها در ایران، بلکه در جهان اسلام است و باید این گنجینه‌های علمی و فرهنگی و تاریخی به فضای علمی و فرهنگی جامعه عرضه شوند و مؤیّد و مبیّن اصالت،‌ وسعت و قدمت تمدن اسلامی و ایرانی باشند. برای تحقّق این منظور، موافق اساسنامه، مرکز پژوهش کتابخانة مجلس شورای اسلامی به سال 1379 بنیان گرفت و در طول فعالیت‌های مستمر و مستدام خود (حدود 20 سال) اکنون به یکی از مراکز بزرگ پژوهشی کشور در عرضة اسناد، متون و... تبدیل شده است.

 

 فعالیت‌های معاونت پژوهش، بر مقوله‌های زیر متمرکز است:

1. فهرست‌نگاری نسخه‌های خطّی: اولویت در این حوزه، با فهرست‌نگاری دست‌نوشته‌های معرفی نشدة کتابخانه مجلس است.

2. عرضة متون ارزشمند (با توجّه به ارزش‌های محتوایی، صوری، زبانی، دارا بودن اطّلاعات متعدد و متنوع و...) به صورت چاپ حروفی و عکسی: نسخ خطی، شناسنامه تمدنی جهان اسلام است و باید برای معرفی جایگاه علمی و فرهنگی خود در دنیا، به احیای هرچه بهتر و بیشتر آثار و مآثر گذشتة خود پرداخت و یکی از وظایف ملی کتابخانة مجلس، اقدام به این امر مهم است.

3. بازخوانی اسناد (اسناد پارلمانی موجود در مرکز اسناد کتابخانة مجلس) که با همکاری مرکز اسناد کتابخانه تحقّق می‌یابد و تاکنون بیش از پنجاه دفتر از اسناد کتابخانه منتشر شده است. اسناد کتابخانة مجلس، مهم‌ترین آبشخور برای تحقیق در تاریخ معاصر ایران است.

4. مطالعات مربوط به پارلمان (تاریخ مجلس،‌ مقولة قانون‌گذاری و...): آثاری در این موضوع منتشر شده و فعالیت‌هایی نیز در دست اقدام است.

5. مباحث مربوط به حوزه‌های متن‌پژوهی، نسخه‌شناسی، کتاب‌شناسی و... (بحث‌های نظری، گفتارهای علمی و...).

6. ساماندهی مجلّات تخصّصی.

 

فعالیت‌های پژوهشی و انتشاراتی کتابخانة مجلس شورای اسلامی، از سال 1375 آغاز شده و تاکنون 460 عنوان اثر در حوزه‌های مرتبط انتشار یافته است.

با ایجاد ساختار جدید تحقیقاتی، معاونت پژوهش کتابخانة مجلس و گروه‌های پنجگانة علمی در آن  شکل گرفت تا فعالیت‌های تحقیقاتی و فرهنگی در این کتابخانه، با جدیت و ساماندهی بیشتر و بهتر، با بهره‌گیری از دیدگاه‌های اعضای شورای پژوهش، تحقق یابد. اکنون، گروه‌های علمی و پژوهشی کتابخانه، همخوان با اهداف و سیاست‌های پژوهشی این مجموعة فرهنگی و تحقیقاتی، با همراهی اعضای مدعو شورای علمی هر گروه به فعالیت می پردازند.

 

 این گروه‌ها، عبارت است از:

1. گروه تحقیق و تصحیح متون: کار این گروه،  مدیریت و ساماندهی فعالیت‌های مربوط به حوزة تراثیات (تصحیح متون، متن پژوهی، نسخه شناسی، فهرست‌نگاری و...) است.

2. گروه مطالعات پارلمانی: این گروه، در حوزة مطالعات پارلمانی و تحقیقات مربوط به تاریخ مجلس به فعالیت مشغول است.

3. گروه مطالعات اسنادی و موزه‌ای: فعالیت‌های این گروه در حوزة بازخوانی و معرفی اسناد پارلمانی موجود در گنجینه اسناد کتابخانة مجلس و تحلیل محتوایی این اسناد، تعریف و تببین شده است.

4. گروه مطالعات ایرا‌ن‌شناسی: فعالیت‌های این گروه، ناظر به معرفی ‌و ترجمة آثار لاتین و... مربوط به ایران و شناخت آن از جهات تاریخی، فرهنگی، مردم شناسی و... در دیدگاه دیگران است.

5. گروه مطالعات اسلام‌شناسی: این گروه نیز، به معرفی و ترجمة آثاری می پردازد که در غرب و یا در جهان اسلام، به معرفی اسلام از دیدگاه‌های مختلف پرداخته‌اند.

 

در معاونت پژوهش مجلات متعددی نیز سابقة انتشار دارند که برخی هنوز منتشر می‌شوند؛ از قبیل:

1. نامة بهارستان: مجلة تخصصی بین‌المللی در عرصة نسخه شناسی؛

2. پیام بهارستان: فصل‌نامة متن پژوهی؛

3. اسناد بهارستان: فصل‌نامة علمی ـ ترویجی در حوزة اسناد و تاریخ پارلمان؛

4. مطبوعات بهارستان: دو فصل‌نامه در حوزة مطبوعات.

 

برخی دیگر از گاه‌نامه‌ها در سال‌های قبل منتشر شده‌اند؛ مانند:

• ‌نامة نسخه پژوهی؛
• گاه نامة اوراق عتیق؛
• ‌نامة سندپژوهی بهارستان؛
• ‌نامة «The Parliament’s Library».

---