نقد کتاب
[1397/05/29]
نگاهی انتقادی به کتاب "تاریخ شفت" از نادر افشاریان/فریدون شایسته
تاریخ نگاری محلی در گیلان به علت فقدان مراکز سیاسی حکومت های متمرکز و مقتدر در این ناحیه، نسبت به برخی از نواحی برخوردار چون: خراسان، آذربایجان، کرمان، اصفهان و... ، آثار اندکی را از خود به یادگار گذاشته است اگر در میان مورخان بزرگ پیشین از افرادی چون: شمس الدین علی لاهیجی، ظهیرالدین مرعشی و عبدالفتاح فومنی بگذریم، نمی توانیم افراد دیگری را به این اندک اضافه کنیم .
از دوره انقلاب اسلامی، تاریخ نگاری شهرهای گیلان روند رو به رشدی را آغاز کرد و ما شاهد تاریخ نگاری جغرافیای تاریخی برخی از شهرستان‌های این استان بوده و هستیم: علیزاده رودسری، کیوان پندی، محمود نیکویه، اشرف آقا حریری، عزیز طـویلی، محمد علی قربانی لاهیجـی و .... تعدادی از این افراد هستند که در کنار چهره‌های پیش‌کسوت‌تری چون: هوشنگ عباسی، افشین پرتو و علی عبدلی آثاری را خلق کرده‌اند.
با این مقدمه، به کتاب تاریخ شفت تألیف نادر افشاریان می‌پردازیم این کتاب در سال 1388 خورشیدی با 460 صفحه و در 1200 نسخه توسط انتشارات فرهنگ ایلیا و با شماره شابک 7-088-190-964-978 به چاپ رسیده است .
مؤلف از منابع مکتوب و آرشیوی استفاده کرده و به علت این که به زادگاه خود بسیار عشق می‌ورزیده توانسته است که بسیاری از مطالب را که حاوی مصاحبه با افراد مطلع و آگاه است جمع آوری کند قطعأ تهیه و تألیف این کتاب با صفحات فراوانش که از حجم آن پیش‌تر سخن گفته شد، حاصل زحمات چندساله مؤلف است که در خور تقدیر و ستایش است.
پیش از نقد مباحث این کتاب خواندنی، در مورد اهمیت نقد نکاتی را جهت مطالعه خوانندگان این مقاله مطرح می‌سازم که امید است راهگشای این بحث قرار گیرد .
زوزنی در کتاب تاج المصادر، نقد را درلغت «بهین چیزی برگزیدن و نظرکردن در دراهم» دانسته است تا درآن به قول اهل لغت، سره را از ناسره باز شناسد سیروس پرهام در مورد نقد، سخن آموزنده‌ای را بر زبان رانده که: این تصور نادرست را باید از خود دور سازیم که انتقاد را تاختن بر یک اثر بدانیم و تقریظ را ستایش و تمجید یک اثر بدانیم امیرخسرو دهلوی گفته است :
هرکسی را به کار خویش هُش است کس نگوید که دوغ من ترش است
زنگی ارچــه سیــاه فـــام بـُوَد پیش مــادر مَهی تمــام بــُوَد
طبیعی لست که هرمؤلف یا محقق کار خود را ارزشمند و بی‌نقص می‌داند باید به پند سعدی هم گوش داد که می‌گوید: تا متکلم را کسی عیب نگیرد، سخنش صلاح نپذیرد نباید از نقد هراسید و از آن روی گرداند این شعر ادیب نیشابوری بسیار ارجمند است که می‌فرماید:
ستــایش سرایان نــه یار توانَـد نکــوهش کنان دوستـار توانَد
هرآن کس که عیبش نگویند پیش هنر داند از جاهلی عیب خویش
در جوامع غرب به نقد اهمیت می‌دهند و نقد کتاب چه بسا موجب اعتبار بیشتر یک کتاب حتی نسبت به چاپ اول آن می‌شود و در بسیاری از موارد دیده شده که کتب تحقیقی پس از چاپ دوم که محقق با استفاده از نقد دیگران، آن را با اصلاحات وارد بازار کرده، نسبت به چاپ اول فروش قابل توجهی یافته و موجب آوازه و شهرت کم مانند محقق یا مؤلف شده است نمونه‌ای را برای تأیید ادعایم گواه می‌آورم.
اس . الیوت شاعر نامدار انگلیسی پس از سرودن یکی از منظومه‌های ارزشمند خود به نام: سرزمین بی‌حاصل، آن را برای نقد و بررسی به دوست شاعر خود «عزرا پاوند» داد او در حدود نیمی از آن منظومه را حذف کرد و تغییرات بسیاری در آن اعمال کرد. الیوت آن منظومه را با همان تغییرات و اصلاحات منتشر کرد و نتیجه این که کتابش پرآوازه گردید و نامش بر سر زبان ها افتاد.
اکنون به کتاب تاریخ شفت نگاهی می افکنیم باید عدم بخش بندی و تنظیم فصول را در این کتاب به عنوان نکته ای جهت اصلاح یادآور شویم کتاب نیاز به فصل بندی دارد علاوه بر آن عنوان روی جلد گویای همه ی مطالب و محتویات کتاب نیست عنوان کتاب تاریخ شفت است ولی بسیاری از مطالب مندرج در آن ، در ذیل مفهوم تاریخ قرار نمی گیرند پیشنهاد می شود عنوان کتاب به جغرافیای تاریخی و فرهنگی شفت و یا سیمای شفت در منابع و متون تاریخی و جغرافیائی و .... تغییر یابد هر عنوانی به غیر از عنوان حاضر ، گویاتر خواهد بود .
بهتر است فصولی تحت عنوان: مشاهیر و نام آوران شفت از گذشته تا حال تدوین شود که براساس حروف الفبا بزرگان و نام آوران این شهرستان که در زمینه‌های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی و .... از خود نام و آثاری به یادگار گذاشته‌اند در این فصل به خوبی و با شرح آثار معرفی شوند عدم تهیه عناوین برای فصول، موجب تشتت و پراکندگی مباحث حتی ارزنده می‌گردد که متأسفانه این کتاب خواندنی مشحون از این وضع است.
وجه تسمیه مناطق و آبادی‌های شهرستان شفت یکی از مباحث ارزنده و خواندنی این کتاب خواهد بود که در چاپ بعدی، مؤلف محترم می‌تواند به آن عنایت کند این ضعف در کتاب چاپ اول به خوبی مشهود است.
محقق محترم توانسته در مورد شخصیت معروف و نام آشنای «آقا جان بک» که در مورد وی اقوال مختلفی هنوز زبانزد عام و خاص است تهیه کند و در این زمینه به نشریه و مصاحبه ارجاع دهد اما نکته‌ای که این تحقیق را ناقص و نارسا می‌کند، عدم تحلیل نهایی محقق است که او با توجه به سند مکتوب و مصاحبه با افراد، چرا در مــورد این شخص به تحلیل نپرداخته و تنها خود را ناگزیر به ذکر روایت‌ها و گفته‌های دیگران دیده است ؟ از این گذشته، تعداد قابل ملاحظه‌ای از شفتی‌ها در نهضت جنگل حضور داشته انــد کــه مراجعه به بازماندگان آن ها و تهیه سیاهه‌ای از نام و خدماتشان می‌توانست بر غنای کتاب بیفزاید.
برای اصلاح محتویات کتاب رعایت نکاتی چند از طرف نگارنده پیشنهاد می‌شود:
1ـ فصل بندی مطالب کتاب ضروری است.
2ـ در پایان محتویات هر فصل، کتاب نیازمند جمع بندی و تحلیل نهایی است در حالی که محقق محترم تنها به ارایه گزارش همت کرده است.
3ـ چون محتوای کتاب به دوره خاصی اختصاص نیافته و همه گفتنی ها را درباره شهرستان شفت در بر گرفته، بهتر بود که زمینه‌های تقویت بنیه ی اقتصادی و فرهنگی این شهرستان به عنوان راهکارهای پیشنهادی ارائه می‌گردید به طور نمونه برای حفظ، تداوم و اشاعه صنعت گردشگری به عنوان یکی از منابع اقتصادی، چه راهکارهای عملی را می‌توان پیشنهاد کرد و ...
4ـ شهرستان شفت یکی از جوامع شهری مهاجرفهرست به کلان شهر رشت است که سیل مهاجرت تحصیل کرده‌ها را می‌توان یکی از موانع توسعه انسانی به شمار آورد. به نظر محقق محترم آیا این کتاب نمی‌تواند با ارائه پیشنهادات و راه کارهایی موجب تجمیع افراد تحصیل کرده در شهرستان و یا محافل اقتصادی و فرهنگی شود تا بدین وسیله موانع ساختاری توسعه این شهرستان برطرف شود؟
نادر افشاریان که عمری را در جهت تهیه مطالب این کتاب صرف کرده خدمت بزرگی به مردم شهر زادگاه خود نموده و در جهت افزایش منبعی برای گرانبها سازی تاریخ محلی گیلان، سخت کوشی و همت عالی به خرج داده است که سزاوار دست مریزاد و تحسین نگارنده بوده و خواهد بود ذکر پیشنهادات و رقم این نوشته، تنها به جهت تقویت نکات مثبت و موفقیت مؤلف محترم در نگارش وتألیف آثار دیگر است.
نادر افشاریان، مؤلف کتاب
شفت در نزدیکی فومن