انتشار تراث مکتوب
[1398/11/08]
انیس المریدین و شمس المجالس
انیس المریدین و شمس المجالس گنجینهای ارزشمند از میراث فرهنگ ایرانی و زبان فارسی در تأملات قرآنی است که در آن، سوره حضرت یوسف علیه السلام، به شیوه‌ای عرفانی و با زبانی دلنشین و محتوایی جذاب، تفسیر شده است.
در سنت تفسیرنگاری، تفاسیر عرفانی در تلاش برای بیان معنای باطنی از کلام وحی، جایگاهی ویژه دارند. در این تفاسیر، عارف بر گذر از قرائتهای لفظی به سوی قرائتهای استعاری از آیات قرآن، اهتمام دارد. در میان کلام وحی، سوره حضرت یوسف، نظر به ساختارِ روایی و داستانی و مضمونِ غالبِ عشق و محبت، همواره مورد اقبال ویژه عارفانی نظیر احمد بن زید طوسی در الستین الجامع للطائف البساتین، معین الدین فراهی در حدایق الحقایق، پیرجمالی اردستانی در کشف الارواحو اسدالله گلپایگانی ایزد گشسب در اسرار العشق بوده است. انیس المریدین و شمس المجالسنیز یکی از این آثار است که در جریان شناسی تفاسیر عرفانی، جایگاه آن را باید در زمره تفاسیر ذوقی و خالی از نمادپردازی های دور از ذهنِ متأثر از مکتب و اندیشه ها و آثار ابن عربی شناخت.
پدیدآورنده و زمان شکلگیری این اثر معلوم نیست؛ اما با توجه به برخی کاربردهای زبانی و قراین محتوایی، میتوان حوزه سکونت نویسنده را خراسان، و تاریخ آن را اوایل سده هشتم در نظر گرفت. این متن به زبانی ساده و روان نوشته شده و گویایی و دلکشیِ دور از آرایههای پیچیده و تکلفهای لفظی و معناییِ آن، چنان است که خواننده را بیوقفه تا پایان با خود همراه میسازد. جنبه ذوقی و روایی در این تفسیر، با رنگ شرعی و تاریخی توأمان است. شیوه مؤلف آن است که پس از ذکر هر آیه و ترجمهای مختصر از آن، به بیان حکایات تمثیلی، اخبار و روایات تاریخی و نکات عرفانی، پرداخته و گاه آنها را با شواهد شعری، زینت میبخشد.
برای اولین بار استاد مجتبی مینوی در شماره هفتم مجله «سخن» در سال ۱۳۳۲ از این اثر نام برده و بر اساس یادداشت های وی، استاد بدیع الزمان فروزانفر نیز در مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی، بر اهمیت این کتاب، ذیل نقل حکایتی از آن، اشاره میکند. اما با وجود ارزش و اهمیتِ محتوایی و زبانی، این متن تاکنون مکتوم بوده و اکنون برای اولین بار و در تصحیحی انتقادی، به همت محبوبه شمشیرگرها، دکترای زبان و ادبیات فارسی و استادیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی، و تلاشِ انتشارات بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی علیه السلام، پرده از رخ آن برگرفته شده است.
در مقدمه توصیفی و تحلیلیِ این کتاب، حاصل پژوهشهای مصحح در پی شناخت و تحلیل متن، از جمله در معرفی اثر و جایگاه آن در میان تفاسیر عرفانی، صحت انتساب آن به خواجه عبدالله انصاری، مؤلف و دوره زمانی و حوزه جغرافیایی ِزیستِ او، نسبت اثر با بحرالموده فی اسرار الموده، نسخه های موجود از این اثر در کتابخانه های مختلف دنیا، نسخه های مورد استفاده از مجموعه کتابخانه و مرکز نگهداری نسخ خطی آستان قدس رضوی، روش تصحیح متن و اختصاصات آن در سه محورِ ویژگیهای محتوایی، زبانی و ادبی، ملاحظه میشود.
این کتاب به تصحیح و تحقیق محبوبه شمشیرگرها از سوی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شده است.
منبع: پایگاه خبری نسخ خطی