از بیرتْویسی تا بَندِبال  

 

بیرتویسی نام قلعه‌ای در گرجستان است که پیش از سال 947(هـ.ق) تحت اختیار خاندانی موسوم به باراتاشویلی قرار داشت. شاه طهماسب اول در نخستین لشکرکشی خود به گرجستان، ابتدا آن را فتح، و سپس عده‌ای از ساکنان قلعه را به ایران فرستاد. پس از این واقعه، دودمان مذکور در ساختار حکومتی صفویان وارد شدند و سال‌هایی دراز در عرصه‌های سیاسی، نظامی و فرهنگی ایران سرمنشاء خدماتی گردیدند. بنای قلعه‌ای موسوم به بندبال در یک فرسخی شهر دزفول در استان خوزستان ایران از آثار این خاندان است. حد فاصل شکست منتج به خروج این خاندان از قلعه بیرتویسی در گرجستان، تا علت ناشناختة ترک قلعه بندبال در دزفول از سوی آنها، تاریخ این دودمان در ایران را رقم می‌زند. عنوان کتاب حاضر برگرفته از اتفاقات این دورۀ زمانی است.

 

این کتاب در راستای رسالت خود، ابتدا به توصیف چند نهاد، طبقه اجتماعی و دودمان در دوره صفویه پرداخته که در این خصوص خواننده را با موضوعاتی از قبیل "ازناواران"، "تاوادی‌ها"، "غلامان خاصه شریفه"، "رسم نوا"، "باراتاشویلی‌ها" و غیره آشنا می کند.

قسمتی از کتاب مذکور، پیشینه خاندان باراتاشویلی در گرجستان را  مورد مطالعه قرار داده و سپس شاخه‌ای از آنها که به ایران منتقل شدند را تا عصر حاضر، تاریخ کاوی نموده است. این کتاب علاوه بر تاریخ نگاری به شیوه گاه شمار، با بررسی فردی افراد این سلسله، بصورت دائرة‌المعارفی کوچک پیرامون قسمتی از حاکمان ایران عصر صفوی(با تمرکز بر حاکمان برگزیده از خاندان باراتاشویلی) به موضوع پرداخته است.

قسمت پیوست‌های کتاب نیز محتوی جداول، نقشه‌ها و شجره‌نامه‌هایی است که مطالبی قابل تأمل را در اختیار خواننده قرار می‌دهد، از جمله جداول موجود، جدولی است که بیش از 90 انتصاب حکومتی این دودمان را فهرست نموده است.

از این خاندان افرادی سیاستمدار، جنگجو،  شاعر، هنرمند و بسیار برخواستند. باراتاشویلی ها از معدود خاندان‌هائی محسوب می‌شوند که هرگز علم قیام برعلیه صفویان بلند نکردند و سرگذشتی سراسر فراز و فرود را در تاریخ ایران و گرجستان تا عصر نادرشاه افشار و حتی پس از آن، در عرصه‌های حکومتی، سیاسی، نظامی و تاریخ محلی پشت سر گذاشتند.

مطالعه کتاب مذکور به قفقاز پژوهان، پژوهشگران تاریخ ایران بخصوص صفویه شناسان، محققین در حوزه تاریخ خوزستان و همچنین علاقمندان به تاریخ محلی توصیه می‌گردد.

کتاب از بیرتویسی تا بندبال نوشته امین قزلباشان که در دی ماه 1397 از سوی انتشارات ارمغان تاریخ منتشر گردید، مطالعه‌ای است بر پنج قرن تاریخ خاندانی گرجی تبار که همواره در تشکیلات صفویان منشأ خدماتی ارزنده بوده‌اند.

فهرست مختصر مطالب کتاب:

 

فصل اول: کلیات

گفتار اول: ازناواران و تاوادی‌ها

گفتار دوم: باراتاشویلی‌ها

گفتار سوم: سقوط قلعه بیرتویسی

گفتار چهارم: رسم نوا

گفتار پنجم: غلامان خاصه شریفه، نهادی برجسته در عصرصفوی

گفتار ششم: امیرزادگان گرجی در طبقه غلامان شاه

 

فصل دوم: گاه شمار تاریخ باراتاشویلی‌ها در ایران

گفتار اول: سهم الیزبار و اولادش از عرصه‌های قدرت در گرجستان

گفتار دوم: حکومت‌های موروثی اولاد و نوادگان اسلمس در ایران

گفتار سوم: حکومت‌های موروثی اعقاب واخوشتی خان و عموزادگانشان

گفتار چهارم: دانسته‌ها از وضعیت نوادگان واخوشتی خان در عصر حاضر 

گفتار پنجم: نوادگان مهرعلی خان از نسل طهماسب بیگ

 

فصل سوم: برخی عوامل حذف تدریجی از عرصه‌های قدرت

گفتار اول: پیدایش جناح‌بندی‌های سیاسی درون خاندان

گفتار دوم: نبودن بزرگان خاندان در حساس‌ترین مقاطع زمانی

گفتار سوم: پشت کردن حامیان و یاران قدیمی به خاندان واخوشتی خان

 

فصل چهارم: بررسی فردی باراتاشویلی‌های ایران

گفتار اول: پدران و برادران واخوشتی‌خان

گفتار دوم: برادرزادگان و بستگان واخوشتی خان

گفتار سوم: واخوشتی خان و اعقابش

 

فصل پنجم: نگاهی اجمالی بر عملکرد واخوشتی خان و اعقابش در ایران

گفتار اول: علم، فرهنگ و هنر

الف) حمایت از تألیف و ترجمه کتب

ب) شعر و ادبیات

ج) خوشنویسی

گفتار دوم: خدمات زیرساختی و بنیادی

گفتار سوم: جنگ‌ها و منازعات نظامی

گفتار چهارم: خدمات مذهبی

 

فصل ششم: مشاهیر معاصر با حکومت باراتاشویلی‌ها در خوزستان

گفتار اول: علمای دینی، رجال سیاسی و قضات

گفتار دوم: هنرمندان و دانشمندان

گفتار سوم: فضلا، بزرگان، سادات عالی درجات و سایر مشاهیر                               

 

فصل هفتم: باراتاشویلی‌ها از نگاه مشاهیر

 

نتیجه‌گیری

 

مشخصات کتاب:

از بیرتویسی تا بندبال/ امین قزلباشان/تهران/ ارمغان تاریخ/چاپ اول/1397

 

 

بازدید:336