جلسه: 17 صورت مشروح مجلس روز یکشنبه پنجم بهمن ماه 1320  

مشروح مذاکرات مجلس ملى، دوره‏13

جلسه: 17

صورت مشروح مجلس روز یکشنبه پنجم بهمن ماه 1320

فهرست مطالب:

1- تصویب صورت مجلس

2- تقدیم یک فقره لایحه قانونى از طرف آقاى وزیر فرهنگ راجع به اصلاح قانون مطبوعات

3- شور دوم گزارش کمیسیون امور خارجه راجع به پیمان بین دولت ایران و دولتین شوروى و انگلستان

4- تقدیم لایحه برقرار مستمری درباره ورثه افسران و افراد

5- سؤال آقاى صفوى راجع به علت تغییر موقع امتحانات دانش‌آموزان و جواب آقاى وزیر فرهنگ

6- تصویب نمایندگى آقاى ساکینیان‏

7- موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه

مجلس یک ساعت پیش از ظهر به ریاست آقاى اسفند‌یارى تشکیل گردید.

صورت مجلس روز یکشنبه 28 دى ماه آقاى طوسى (منشى) خواندند. (اسامی غائبین جلسه گذشته که ضمن صورت مجلس خوانده شده:

غائبین با اجازه- آقایان: دکتر ضیا، جلایی

غائبین بی‌اجازه- آقایان: تولیت، ملایری، اورنگ، صدر، لاریجانی، خواجه نوری، مؤید قوامی، اصفهانی، فاطمی، دکتر ادهم، دهستانی، آصف، جهانشاهی، سلطانی، صادق وزیری، معدل

دیرآمدگان با اجازه- آقایان: سمیعی، اعتبار

دیرآمدگان بی‌اجازه- آقایان: مسعودی خراسانی، موقر، مکرم افشار، لیقوانی، یمین اسفندیاری، اکبر، خسروشاهی، مستشار، دشتی، نقابت، نصرتیان)

1- تصویب صورت مجلس‏

رئیس- در صورت مجلس نظرى نیست؟ (اظهارى نشد) صورت مجلس تصویب شد.

2- تقدیم یک فقره لایحه قانونى از طرف آقاى وزیر فرهنگ‏

وزیر فرهنگ (آقاى تدین)- لایحه‌ای است راجع به اصلاح قانون مطبوعات تقدیم مجلس شوراى ملى می‌شود.

(نمایندگان- صحیح است بسیار خوب است)

رئیس- به کمیسیون ارجاع می‌شود.

3- شور دوم گزارش کمیسیون امور خارجه راجع به پیمان دولت ایران و دولتین شوروى و انگلستان‏

رئیس- گزارش کمیسیون امور خارجه مطرح است.

+++

نخست وزیر (آقاى فروغى)- آقایان نمایندگان محترم گزارش کمیسیون امور خارجه مجلس شوراى ملى را که دو روز قبل طبع و توضیع شده است ملاحظه فرموده‌اند. راجع است به پیمان اتحادى که مطرح مذاکره است بین دولت ایران و دولتین شوروى و انگلستان خاطر آقایان محترم مسبوق است که مذاکراتى راجع به پیمان قبلاً در مجلس شوراى ملى شد بعد عهدنامه به مجلس شوراى ملى پیشنهاد شد و رفت به کمیسیون امور خارجه مجلس و بعد از مذاکره در کمیسیون به مجلس شوراى ملى آمد براى شور اول و دوباره در مجلس مذاکره در آن طرح شد و شور اول انجام گرفت و در ضمن شور اول از طرف آقایان نمایندگان پیشنهاداتى براى ارجاع به کمیسیون (مطابق نظامنامه داخلی مجلس) تقدیم شد و در مجلس مذاکره در اطراف آن پیشنهادات شد بسیارى از آن پیشنهادات در مجلس رد شد یعنى قابل توجه نشد بعضى از آنها هم که در مجلس قابل توجه شد ارجاع به کمیسیون شد و در کمیسیون آن پیشنهادها محل مذاکره و مباحثه واقع شد با هیئت دولت بنده و آقاى وزیر امور خارجه بودیم در کمیسیون و آقایان نمایندگان اعضا کمیسیون و صاحبان پیشنهادها تشریف داشتند مشاورات و مباحثات شد و در نتیجه آن مشاوره‌ها با نمایندگان دولتین هم مذاکراتى به عمل آمد بالاخره آنچه که نمایندگان دولتین شوروى و انگلستان با آن در باب پیشنهاد‌هاى آقایان نمایندگان موافقت کردند به صورت یک مراسله در آمد که ضمیمه این گزارش کمیسیون و این پیمان گشته است و به نظر آقایان نمایندگان محترم رسیده ..........

[در این موقع (نیم ساعت به ظهر) در اثر واقعه غیر مترقبه مجلس تعطیل شده و یک ربع ساعت به ظهر مجدداً تشکیل گردید]

نخست وزیر- جمله متعرضه کلام بنده را قطع کرد البته جاى تأسف است ولى جای تعجب نیست چون مطلب خیلى بزرگ است شبهاتى القا می‌شود و اشخاصى هم که درست از اوضاع و احوال مسبوق نیستند به اشتباه مى‌افتند و بر اثر اشتباهى که بر ایشان دست می‌دهد عقایدى اتخاذ مى‌کنند و یک حرکاتى می‌کنند البته اینها نباید مانع بشود از این که عقلا حقیقت را در نظر بگیرید و مطابق مصلحت مملکت عمل و اقدام کنند (صحیح است- احسنت)

عرض می‌کردم بعد از این که این مذاکرات شد بالاخره نتیجه مذاکرات ما به صورت یک مراسله یک ضمیمه بر ضمائم سابق این عهدنامه در آمد و بر آن اضافه شد و در این ضمیمه یک مسائلى که شاید محل تردید و تشکیک بود توضیح می‌شود: یکى از آنها راجع است به مسأله این که به موجب این عهدنامه دولت ایران مجبور نمی‌شود یعنى دولى که با ما این عهدنامه را مى‌بندند ما را مجبور نمى‌کنند و حق ندارند ما را مجبور کنند به این که داخل در جنگ شویم. این یک چیزى بود که هر چند در فصل سوم اشاره به این معنى داشت ولیکن به نظر آقایان رسیده بود که این صراحت‌نامه را ندارد بهتر این است که تصریح شود پس در فقره اول از این مراسله ضمیمه این مطلب توضیح می‌شود که دولتین شوروى و انگلستان که با ما در این عهدنامه طرف هستند از ما تقاضاى لشگرکشى و شرکت در جنگ نخواهند نمود.

مطلب دوم که باز یک توضیحى است راجع به آن قسمت که در فصل چهارم نوشته شده است که قراردادهایى که منضم به این عهدنامه است در آنجا معلوم کند که دولتین شوروى و انگلستان کارهایى که در اینجا مى‌کنند که مستلزم یک مخارجى خواهد بود در صورتى که آن کارها براى مقاصد نظامى خودشان باشد و محل احتیاج ضرورى دولت ایران نباشد از آن بابت مخارجى بر دولت و ملت ایران تحمیل نخواهند کرد این هم یک مسأله بود که خاطر آقایان یک قدرى متوجه این مسأله بود که به غیر از آنچه که در فصل چهارم ذکر شده است. تصریح شود که این قسمت هم تصریح شده است.

بالاخره توضیح آخرى این است که متوجه شدند بعضى از آقایان که ممکن است فصل نهم به طوری که نوشته شده است بعضى منافع و مزایایى هم که این عهدنامه براى ما تحصیل می‌کند بعد از باطل شدن این عهدنامه ..... چون این عهدنامه موعد دارد و در یک زمانى بعد از آن که جنگ تمام

+++

شد این عهدنامه هم از بین می‌رود ولیکن یک مزایایى در این عهدنامه براى ما تحصیل شده است) مى‌خواستند آقایان مطمئن باشند پس از این که صلح شد و این عهدنامه باطل شد آن مزایا از دست نرود این مطلب هم در فقره سوم این ضمیمه اخیر تصریح شده است.

این تمام آن چیزى بوده است که دولت موفق شده است نسبت به این عهدنامه اخیراً یعنى بعد از خاتمه شور اول که در مجلس واقع شد به عمل آورد و از طرف‌هاى خودش در این عهدنامه تحصیل کند (صحیح است) حال باید مجلس شوراى ملى عقیده خودش را نسبت به این امر اظهار نماید.

عرض کردم این چیزهایى که ملاحظه می‌فرمایید و نگرانى‌هایى که از براى اشخاص هست در نتیجه یک شبهاتى است که القا شده است و تا آنجاهایى است که طبعاً براى بعضى اشخاص می‌آید. بنده و هیچ کس خوش‌وقت نیستیم از این پیشامدهایى که براى ما واقع شده است از شهریور ماه به بعد. هیچ کس نمی‌گوید که خوب شد (صحیح است) و خوب واقعه بود ولیکن امورى پیش آمده است و آن امور هم در نتیجه اشتباهاتى است که ما کرده‌ایم قبل از این جریانات (صحیح است) و باید انصاف داد و اذعان کرد اشتباهاتى که سابقاً کردیم منجر به این پیشامد شد (صحیح است) و اگر آن اشتباهات را سابقاً نمی‌کردیم این پیشامدها نمى‌شد (صحیح است) اما حالا که شده است چه باید کرد؟ باید حتى‌الامکان مضرات این پیشامدها را کم کرد اگر هم بتوانیم منافعى در ضمنش ببریم. این عهدنامه براى همین منعقد می‌شود نه براى چیز دیگرى که تصور مى‌کنند و کسانى که مصلحت خودشان را نمى‌دانند که این عهدنامه منعقد بشود چه می‌گویند؟ می‌گویند این عهدنامه استقلال ایران را از بین می‌برد ولى مطالعه نمى‌کنند در مواد این عهدنامه که ببینید این عهدنامه استقلال ایران را از بین نمی‌برد حاکمیت دولت ایران را این عهدنامه از بین نمى‌برد. اگر لطمه به استقلال و حاکمیت ایران وارد شده باشد این عهدنامه جبران مى‌کند آن را منافعى دارد این عهدنامه براى ما که مخصوصاً وقتى که منعقد شد این کیفیتى که امروز هست براى ما که مملکت ما اشغال شده قواى خارجى است این کیفیت تبدیل می‌شود و در این عهدنامه تصریح می‌شود که بعد از این دیگر قواى خارجى که در اینجا هستند قواى اشغالى نخواهند بود. البته خیلى بهتر بود که قواى خارجى در اینجا نباشد بنده تصدیق می‌کنم اما حالا که هستند و حالا که بنا به میل و نظر و اراده ما این قوا از اینجا نمی‌روند و رفتنشان بسته به یک عواملى است که واقع می‌شود و اطمینان‌هایى است که حاصل می‌شود حالا که این طور است آیا بهتر نیست قوایى که اینجا هستند صورت قواى اشغالى به عبارت اخرى یک نحو خصومت نباشد و برگردد و به صورت این بیاید که این از راه اتحاد است نه برای این که خاک ما را اشغال کرده باشند؟ (صحیح است) هیئت دولت وقتى این عهدنامه را پیشنهاد به مجلس کرد نظرش این بود که به واسطه این عهدنامه یک اندازه‌اى از مضرات وقایعى که پیش آمده است ممکن است بکاهد (صحیح است) و فوایدى هم از آن حاصل بشود. حالا هم عرض می‌کنم انعقاد این عهدنامه به عقیده ما و به عقیده هیئت دولت و بسیارى از اشخاص مطلع از امور دنیا و از امور روزگار براى ما مصلحت است این عهدنامه مضرات جدیدى براى ما جلب نمی‌کند (صحیح است) منافعى را هم ممکن است جلب بکند و عدم انعقادش هم ممکن است از براى ما یک مضرات دیگرى جلب کند اگر انصاف داشته باشند اشخاصى که اطلاع دارند اشخاص بى‌اطلاع را بنده عرض نمی‌کنم اشخاصى هم که غرض خارجى دارند آنها را هم عرض نمی‌کنم ولى اشخاصى که غرض خارجى ندارند و اطلاع دارند از احوال اعضاى هیئت دولت. از احوال بنده و از احوال همکارانم گمان مى‌کنم اعتراف کنند ما اگر اقدامى مى‌کنیم بر ضرر مملکت خودمان نمى‌کنیم (صحیح است) ما کسانى نیستیم که راضى بشویم به قدر یک ذره به قدر یک خردل براى این مملکت جلب مضرت بکنیم (صحیح است) منافعش براى این است که آیا مملکت براى ما هست یا نیست؟ و چه منفعتى از براى ما متصور است؟ منافع فاسدى اغراض فاسدى هم امیدوارم آقایان این ظن را نداشته باشند که در نزد ما وجود

+++

داشته باشد. بنده پیش خودم و خداى خودم و وجدان خودم سر‌افراز هستم به این که در این عهد‌نامه هیچ غرض شخصى ندارم هیچ نفع شخصى براى خودم ندارم (صحیح است) و خداى من شاهد است این همه مقاومتى که کردم و تحملى که کردم تصور می‌کردم و می‌ترسیدم از عدم انعقاد این عهد‌نامه مضراتى متوجه این مملکت بشود (صحیح است) و خواستم این مضرات را از بین ببرم (صحیح است) و حالا عرض می‌کنم من و همکاران هیئت دولت من در این مقام از براى حفظ مصالح و منافع مملکت و دفع مضرات از این مملکت. تکلیف خودمان را به جا آوردیم (صحیح است) و در این ساعت بنده عرض می‌کنم مسئولیت این مصالح مملکت را ما نسبت به خودمان و نسبت به وظیفه خودمان ادا کرده‌ایم حالا دیگر مسئولیت از ما سلب می‌شود ...

جلایى- سلب نمی‌شود مسئولیت ...

نخست وزیر- اگر بد شد البته مسئول خواهیم بود ولى مسئول آینده و مضراتى که عرض کردم. بنده عرض کردم ما اداى تکلیف کردیم و وظیفه خود را انجام دادیم و به جاى آوردیم. البته اگر مطابق نظر ما نشد و مصالح مملکت آن طوری که ما نظر داریم پیشرفت نکرد براى ما خیلى سهل است که کنار برویم و هیچ اشکالى هم ندارد ولى از ملیت این مملکت که نمى‌توانیم کنار باشیم (صحیح است) آقایان نمایندگان مجلس شوراى ملى هم که نمی‌توانند کنار بروند. مردم این مملکت هم که از ملیت خودشان و مملکت خودشان نمی‌توانند دست بردارند (صحیح است) باید نظر کنند با تأمل با تعقل با ملاحظه اطراف و جوانب و موقعیت جغرافیایى موقعیت زمانى و مکانى و اوضاع روزگار و همه اینها را بسنجند و ببینند آیا مصلحت هست یک همچو عهدنامه‌اى منعقد شود یا خیر ملاحظه کردید که نه عجله کردیم نه فشار آوردیم نه تهدید کردیم نه تحبیب کردیم نه تطمیع کردیم هیچ کار نکردیم (صحیح است) عهدنامه را پیشنهاد کردیم و قبل از پیشنهاد کردن با آقایان مشاوره کردیم بعد از پیشنهاد کردن جلسات کردیم کمیسیون‌ها کردیم مشورت‌ها کردیم در مجلس شوراى ملى آقایان با فراغت نظر صحبت‌هاشان را کردند و حرف‌هاشان را زدند هیچ چیزى را پنهان و پوشیده نکردیم حالا باز هم عرض می‌کنم به عقیده ما مصلحت این مملکت این است که این عهدنامه تصویب شود و تصویب نشدنش هم ممکن است براى این مملکت مضرات داشته باشد (صحیح است)

جمعى از نمایندگان- مذاکرات کافى است.

دکتر جوان- بنده با کفایت مذاکرات مخالفم. بنده عرض دارم.

رئیس- بفرمایید.

دکتر جوان- خوب چون آقایان اجازه نمی‌دهند که صحبت بکنم صحبت نمی‌کنیم ولى چون مطابق ماده 32 نظامنامه اجازه داده شده که در شور دوم اگر اعتراضاتى دارند به عنوان ارجاع به کمیسیون تقدیم کنند بنده نسبت به فصل پنجم اعتراض دارم که نوشته‌ام و تقدیم مجلس شوراى ملى می‌کنم چون ماده 32 صریح است به این که باید اعتراضى که به عنوان کمیسیون داده شد در مجلس مطرح شود و طبع و توزیع شود بنده تقدیم می‌کنم.

رئیس- گزارش کمیسیون امور خارجه قرائت می‌شود گزارش کمیسیون‏

لایحه شماره 4715 دولت راجع به پیمان دولتین شوروى و انگلیس با دولت ایران که در نتیجه مذاکرات مجلس شورای ملى و پیشنهاد‌هایى که از طرف بعضى از آقایان نمایندگان ضمن شور اول براى شور دوم ارجاع به کمیسیون امور خارجه گردیده بود در کمیسیون در جلساتى با حضور جناب آقاى نخست وزیر و جناب آقاى وزیر امور خارجه مورد مذاکره و مداقه گردیده بالاخره کمیسیون روز پنجشنبه دوم بهمن 1320 تشکیل و در نتیجه توضیحات دولت و مذاکرات لازمه عین خبر شور اول به ضمیمه مراسله‌اى که به نام ضمیمه 3 با توافق دولتین شوروى و انگلیس دایر بر قبول بعضى از اصلاحات پیشنهادى به کمیسیون داده شده بود به تصویب اکثریت کمیسیون رسیده اینک خبر آن براى

+++

شور دوم تقدیم مجلس شوراى ملى می‌گردد:

مخبر کمیسیون امور خارجه م. همراز

ماده واحده- مجلس شوراى ملى پیمان اتحاد بین دولت شاهنشاهى ایران و دولت اتحاد جماهیر شوروى سوسیالیستى و انگلستان را که مشتمل بر نه فصل و شش نامه می‌باشد و در تاریخ 24 آذر ماه 1320 از طرف نمایندگان سه دولت پاراف شده تصویب و به دولت اجازه می‌دهد امضا و مبادله شود.

رئیس- آقاى دکتر جوان اعتراضى دارند (بعضى از نمایندگان- نمی‌شود) عرض بنده را توجه بفرمایید در فصول اعتراض رسیده است اعتراض باید طبع و توزیع شود یا خیر؟

دکتر جوان- بسیار خوب بعد از طبع و توزیع می‌فرمایید صحبت کنم؟ چشم.

بیات- باید اعتراض‌شان قبول شود بعد طبع و توزیع شود.

دکتر طاهرى- اول باید طبع و توزیع شود.

دکتر جوان- پس قرائت بفرمایید بعد طبع و توزیع شود.

رئیس- آقاى بیات‏

بیات- عرض کنم مطابق نظامنامه در شور اول یا دوم پیشنهادی که می‌شود به عنوان ارجاع به کمیسیون باید به مقام ریاست تقدیم شود و بعد باید طبع و توزیع شود (بعضى از نمایندگان- قابل توجه بشود) و بعد از بیست و چهار ساعت طبع و توزیع باید در جلسه بعد مطرح شود و قابل توجه بشود یعنى تکلیفش معلوم شود بنابراین این اعتراض را باید اول طبع و توزیع کنند بعد در جلسه دیگر مطرح کنند.

دکتر جوان- بنده یک اخطار کوچک نظامنامه‌اى دارم.‏

رئیس- بفرمایید.

دکتر جوان- چون مطابق قانون در این قسمت ماده واحده به عقیده بنده باید صحبت بشود حالا که می‌فرمایید نباید صحبت بشود این موضوع را باید رأى بگیرند آقایان رأى دادند که صحبت نشود بنده هم عرضى نمی‌کنم.

رئیس- به این پیشنهاد شما رأى گرفته می‌شود (بعضى از نمایندگان- رأى گرفته نمی‌شود)

اوحدى- اخطار نظامنامه‌اى.

رئیس- بفرمایید.

اوحدى- عرض کنم این ماده 32 داراى سه قسمت است قسمت اول راجع است به ضمن شور اول یا دوم شور اول اگر اعتراضى رسید همان طور است که باید به عنوان پیشنهاد به مجلس باشد و پس از رأى گرفتن در مجلس می‌رود به کمیسیون ولى راست است که در صدر این ماده هم نظامنامه شور اول و دوم هر دو را دارد اما در شور دوم این مطلب را ندارد مگر در یک صورت اگر کمیسیون تصویب کرد دیگر در شور دوم کسى حق ندارد در اطراف آن صحبت بکند ولى اگر تردید کرد یا رد کرد آن وقت ممکن است در شور دوم معترض باز اعتراضات کند و آن وقت مجلس رأى می‌دهد به این که دولت باز تجدید‌نظر در اصل عهدنامه بکند موارد صریح نظامنامه این است که عرض کردم بنابراین در شور دوم وقتى که کمیسیون تصویب کرد باید مجلس هم رأى بدهد.

رئیس- آقاى دشتى‏

دشتى- بهتر از همه این است که متن ماده را بخوانیم (ماده 32- هرگاه دولت لایحه قانونى به مجلس فرستاده و بر وفق اصل 24 قانون اساسى تصویب عهدنامه که با یکى از دول خارجه بسته می‌شود تقاضا نمودند در باب مواد عهدنامه رأى گرفته نمی‌شود! در باب مواد عهدنامه رأى گرفته نمی‌شود! و تغییرى هم در متن آن داده نمی‌شود. اگر در ضمن شور اول یا دوم بعضى از نمایندگان در برخى از شرایط اعتراض و ایرادى دارند این اعتراض و ایراد باید به عنوان رجوع به کمیسیون در مجلس اظهار شود قبول یا رد رجوع به کمیسیون وقتى مطرح می‌شود که لااقل بیست و چهار ساعت قبل اعتراضات مزبوره طبع و توزیع شده باشد. هرگاه مجلس پس از مباحثات در باب ارجاع به کمیسیون این مسأله را قابل توجه دانست آن وقت به کمیسیون رجوع می‌نماید. در موقع شور ثانوى کمیسیون راپورتى در باب موارد اعتراضى طبع و توزیع کرده

+++

و در ضمن آن عقیده خود را در باب تصویب یا رد یا تعویق لایحه بیان می‌نماید و پس از آن مجلس ملاحظات خود را کرده و رأى قطعى می‌دهد. در صورت رد یا تعویق لایحه مجلس به این طریق رأى می‌دهد مجلس شوراى ملى به دولت تکلیف می‌کند که در باب شرایط معترض علیها مجدداً با دولت متعاهده داخل مذاکره و گفتگو شده. در مواقعى که فوریت لایحه مزبوره از طرف مجلس تصدیق شده باشد شرایطى که به کمیسیون رجوع می‌شود راپورت آن را کمیسیون مزبور معجلاً پس از ختم مباحثات شرایط بلا‌اعتراض به مجلس پیشنهاد می‌کند) من تصور می‌کنم که این ماده خیلى ساده و صریح است و جاى هیچ شبهه ندارد و آن این است که الان آقاى دکتر جوان اعتراض دارند در این اعتراض نه رأى گرفته می‌شود نه مذاکره می‌شود طبع و توزیع می‌کنند پس از این که 24 ساعت ازش گذشت و مجلس دوباره تشکیل شد ایشان به عنوان این که پیشنهادشان ارجاع به کمیسیون شود یک توضیحاتى می‌دهند و بعد از آن رأى گرفته می‌شود اگر مجلس قبول کرد به کمیسیون می‌رود اگر قبول نکرد که هیچ.

رئیس- آقاى نخست وزیر

نخست وزیر- بنده این اعتراض آقاى دکتر جوان را که ندیدم و نمی‌دانم چیست ولى فقط می‌خواهم خاطر محترم آقایان را متوجه کنم که با این مذاکرات و ترتیب این لایحه و این پیشنهادها و این ضمایم اخیرى هم که موافقت شده است مطلب قطع شده است. ارجاع به کمیسیون معنى واقعیش این است که اگر قابل توجه شد ببرند باز دوباره با طرف‌ها مذاکره بکنند. آقایان خاطر داشته باشند مخصوصاً آقاى دکتر جوان که این پیشنهاد را می‌کنند به خاطر داشته باشند که این عهدنامه و پیمان است با دولت‌هاى خارجى یک مسأله داخلى نیست. یک طرف آن دولت ایران است عرض کردم این به این شکل قطع شده است البته آقایان در رأى خودشان مختارند که قبول کنند یا رد کنند بسته به این است که مصلحت را چطور تشخیص می‌دهند ولى اگر هم تصور می‌فرمایند که این اعتراض فرضاً در مجلس شوراى ملى قابل توجه بشود براى ما ممکن است که بعد برویم داخل مذاکره بشویم و یک نتیجه دیگرى بگیریم بنده باید عرض کنم که این طور نیست و نمی‌شود حالا با این فکر و با این کیفیت که عرض کردم آقاى دکتر جوان در رأى خودشان مختارند که رأى بدهند یا ندهند ولى براى این که تکلیف معلوم بشود اگر ممکن است خواهش بنده را قبول بفرمایند این پیشنهاد خودشان را پس بگیرند و جز این که یک قدرى هم باز کار به تعویق بیفتد نتیجه دیگرى حاصل نخواهد شد (صحیح است)

رئیس- آقاى دکتر طاهرى

دکتر طاهرى- بنده عرضم این است که تعویق این قضیه 24 ساعت است امروز عصر طبع و توزیع می‌شود فردا عصر هم جلسه می‌شود مطابق نظامنامه عمل می‌شود و این نظریه‌اى هم که آقاى نخست وزیر فرمودند اکثریت مجلس متوجه این نکته هست و امروز هم که رأى گرفته نمی‌شود از آقاى دکتر جوان هم خواهش کنیم اگر ممکن است پیشنهادشان را مسترد بدارند چون با توضیحى که جناب آقاى نخست وزیر دادند تأثیرى ندارد آن زحمتى که باید کشیده شده و کارهایى که مقصود اصلى اگر بود حاصل شده است و این اصلاحاتى است که شده حالا هم اگر آقاى دکتر جوان پیشنهادشان را پس بگیرند امروز رأى بگیریم و اگر پس نگیرند 24 ساعت عقب می‌افتد یعنى امروز طبع و توزیع می‌شود فردا بعد از ظهر جلسه تشکیل می‌شود و پیشنهاد ایشان تکلیفش معلوم می‌شود.

رئیس- این مسأله را بنده درست متوجه نمی‌شوم یک لایحه دو شورى است شور اولش شده مجال اعتراض هم به آقایان داده شده آقایان اعتراضاتى کرده‌اند به کمیسیون رفته و بعد هم کمیسیون رأى خودش را داده است آیا لایحه سه شورى هم ما داشته‌ایم تا به حال؟ حال لایحه باید امروز رأى گرفته شود دیگر به کمیسیون نباید برود.

دکتر طاهرى- لایحه دیگر به کمیسیون برنمی‌گردد فقط چون موضوع عهدنامه است باید اعتراض طبع و توزیع شود.

+++

رئیس- ما رأى خودمان را می‌گیریم بعد اگر اعتراضى هست صحبت کنند. آقاى دشتى

دشتى- این موضوع عهدنامه است و چون مهم است باید تمام نکات نظامنامه در آن رعایت شده باشد و این نظامنامه حق می‌دهند که اگر اعتراضى شد آن اعتراض طبع و توزیع شود و 24 ساعت بعد مطرح شود و این حق را نظامنامه داده است و چون این عهدنامه یک کار مهمى است باید تمام دقایق قانونى آن رعایت شود فقط یک روز وقت می‌خواهد فردا بعد از ظهر مجلس تشکیل شود و تمام می‌شود و این تأخیر اهمیتى ندارد.

رئیس- آقاى دکتر جوان

دکتر جوان- بنده در پیشنهاد خودم باقى هستم این که می‌فرمایید نباید برود به کمیسیون اولاً کسى که مخالف است عقیده‌اش این است که باید به کمیسیون بنده که این پیشنهاد را می‌دهم فرضاً آقایان هم بعد از 24 ساعت که جلسه می‌شود رأى بدهند که نرود به کمیسیون استفاده که بنده خواهم کرد از همین است که این اندازه پیشنهادى داده‌ام و در اطرافش توضیحى هم داده‌ام ولو در یک ماده و الّا بنده در هفت قسمت اعتراض کرده بودم که صحبت کنم ولى حالا که این طور شد که در یک قسمت صحبت کنم در همان یک قسمت صحبت می‌کنم به علاوه این پیشنهادى را که داده‌ام و در اطرافش توضیح هم بدهم مؤثر می‌دانم و ممکن است چند نفر از آقایان در این پیشنهاد با بنده هم عقیده شوند.

رئیس- آقاى طباطبایى

طباطبایى- عرض کنم مطلب همان بود که آقاى رئیس فرمودند یک لایحه وقتى به مجلس داده می‌شود دو شور دارد و فوراً می‌رود به کمیسیون این یک مرتبه و راپورت مى‌آید به مجلس و پیشنهادات داده می‌شود و مرتبه می‌رود به کمیسیون این سه مرتبه این عهدنامه همین طور شده است حالا هم تصریح شد به این که به کمیسیون نخواهند رفت.

(همهمه نمایندگان- چرا نخواهد رفت- زنگ رئیس)

طباطبایى- آقایان اجازه بدهند اگر رأى داده شود ممکن است برود به کمیسیون ولى نباید رأى بدهند و نظامنامه هم صریح است به نظر بنده خوب است اعتراض خوانده شود ببینیم چیست.

رئیس- آقاى دشتى

دشتى- آقایان عوض این که کار را تسریع کنند خراب‌تر می‌کنند با این که ماده 32 نظامنامه صریح است دیگر این گفتگو‌ها لازم نیست اصلاً نظامنامه براى این است که دستور رفتار مجلس باشد در هر دقیقه و جلسه نمى‌شود نظامنامه را تغییر داده نظامنامه تصریح دارد که اگر وکیلى اعتراض کرد باید اعتراضش طبع و توزیع شود و پس از 24 ساعت مطرح شود اینجا نه آقاى رئیس لازم بود صحبت بفرمایند و نه آقاى طباطبایى و نه بنده الان مجلس را ختم می‌کنیم و اعتراض آقاى دکتر جوان طبع می‌شود و توزیع می‌شود فردا سه ساعت بعد از ظهر جلسه تشکیل می‌دهیم و به آن اعتراض رأى گرفته می‌شود و دیگر لایحه ارجاع به کمیسیون نمى‌شود ماده 32 هم به وکیل و هم به مجلس شوراى ملى این حق را داده است که آن پیشنهاد کند و این رأى ندهد دیگر لازم نیست این قدر صحبت بشود این پیشنهاد طبح و توزیع می‌شود و مجلس را ختم می‌کنیم فردا سه ساعت بعد از ظهر مجلس بشود.

رئیس- آقاى سزاوار

سزاوار- به نظر بنده این ماده 32 داراى اجمال و ابهامى است ....

(بعضى از نمایندگان- این طور نیست- همهمه نمایندگان)

سزاوار- اجازه بفرمایید موقع شور اول باید پیشنهادات داده شود و 24 ساعت قبل هم باید داده شود و طبع و توزیع شود و بعد مطرح بشود و پس از این که پیشنهادات رد یا قبول شد می‌رود به کمیسیون ولى همان طور که جناب آقاى رئیس فرمودند لایحه دو شورى است بنده خودم هم نظر مخالفت نسبت به مواد دادم و از این لحاظ البته موافقم با آقاى دکتر جوان ولى چیزى که هست در قسمت اول نظامنامه می‌نویسد در موقع شور اول و دوم و در قسمت پایین راجع به شور دوم می‌نویسد در موقع شور ثانى کمیسیون راپورتى در باب موارد اعتراض طبع و توزیع کرده و در ضمن آن عقیده خود را در باب تصویب یا رد

+++

یا تعویق لایحه بیان می‌نماید بنابراین این عمل شده و کمیسیون این کار را کرده است در شور دوم بنابراین دو مرتبه اعتراض شود این مرتبه سوم می‌شود و تطبیق نمى‌کند با قسمت اخیر نظامنامه و به نظر بنده این ناظر به قسمت اول بوده و در شور ثانى همین قدر که کمیسیون نظرش را داده و اظهار عقیده کرد باید آن نظر کمیسیون را مجلس رأى بگیرد.

رئیس- آقاى دشتى

دشتى- بنده تعجب مى‌کنم از رفیق عزیزم آقاى طباطبایى که برخلاف فکر سلیمى که دارند صحبت می‌کنند این ماده نظامنامه فارسى است نه فرانسه است نه ترکى اگر در شور اول یا دوم بعضى از آقایان نمایندگان اعتراضى داشته باشند آن اعتراض طبع و توضیع می‌شود و پس از 24 ساعت مطرح می‌شود و این کاملاً واضح است و این که آقاى سزاوار فرمودند راجع به شور اول است و این قسمت آخر تکلیف هر دو را معین می‌کند و بنده تعجب می‌کنم از یک نفر وکیل عدلیه که این اعتراض را می‌کند.

سزاوار- من تعجب می‌کنم از آقا که التفات نمی‌کنند.

دشتى- بالاخره رأى آقاى رئیس قاطع است که مطابق نظامنامه عمل کنند یعنى مجلس را همین الان ختم بفرمایند و براى سه بعد از ظهر فردا جلسه را معین کنند.

رئیس- آقاى سزاوار

سزاوار- بنابر فرمایشات آقاى دشتى باید یک خیر دیگر کمیسیون تهیه کند.

(همهمه نمایندگان- خیر نباید راپورت بدهد)

سزاوار- پس قرار بر این است که یک قسمت از نظامنامه را عمل نکنیم. این خبر کمیسیون است و نظر کمیسیون هم معین شده است باید تکلیفش معین شود و الا بنده هم اعتراض دارم و اگر این طور است اعتراضاتم را می‌دهم.

رئیس- آقاى اوحدى

اوحدى- فرض می‌کنیم آنچه را که آقاى دشتى فرمودند صحیح است فرض می‌کنیم امروز در اطراف لایحه اظهارى نشود و اعتراض آقاى دکتر جوان طبع و توزیع شود فرض می‌کنیم اینها همه درست بعد از بیست و چهار ساعت طبع و توزیع شده آمده به مجلس شوراى ملى و مجلس به عنوان رجوع به کمیسیون رأى داد و می‌رود به کمیسیون و وقتى که رفت به کمیسیون لایحه سه شورى می‌شود بنابراین بنده مخالفم و به نظر بنده این لفظ دوم که در نظامنامه نوشته شده تسامح عبارتى است مجلس پس از شور دوم دیگر نباید قبول اعتراض کند.

رئیس- آقاى ملک مدنى

ملک مدنى- استدعا می‌کنم آقایان توجه بفرمایند ما همیشه نباید در موضوع نظامنامه تفسیرى قائل شویم له و علیهى برایش قائل شویم ماده 32 نظامنامه روشن است سوابقى هم دارد و ما نباید سابقه را به هم بزنیم وقتی که نظامنامه می‌نویسد: پیشنهادات باید 24 ساعت قبلاً طبع و توزیع شده باشد باید همان طور عمل شود حالا که آقاى دکتر جوان یا آقاى نوبخت یا هر کدام از آقایان پیشنهاداتى دارند می‌دهند فردا سه ساعت بعد از ظهر مجلس تشکیل می‌شود و در اطراف آنها مذاکره می‌شود و رأى داده می‌شود و مجلس هم و اکثریت مجلس هم با بیانات آقاى نخست وزیر موافقت دارند و توجه دارند و ما نباید برخلاف اصل کارى کنیم.

رئیس- آقاى دکتر ملک‌زاده

دکتر ملک‌زاده- عرض کنم مثل این که وضعیت در سواد فارسى ما هم تأثیر کرده است براى این که به عقیده بنده نظامنامه صاف و روشن و صریح است و صراحتاً می‌گوید وکیل حق دارد که در شور اول یا در شور دوم اگر اعتراض دارد بگوید و باز به طور صریح می‌گوید 24 ساعت باید بگذرد و پس از طبع و توزیع این پیشنهاد مطرح شود اگر مورد توجه شد می‌رود به کمیسیون و اگر نشد البته رد می‌شود و لایحه تصویب می‌شود و موضوعى هم که گفته شد سه شورى می‌شود این طور نیست شور دوم باید تمام شود و ما در جریان شور دوم این عمل را می‌کنیم به عقیده بنده دولت هم متوجه هست و بیاناتى را هم که آقاى رئیس‌الوزرا فرمودند تأیید این عمل نظامنامه و این ارجاع را می‌کند فقط اختلاف نظر در

+++

فلسفه و موضوع بحث است.

آقاى رئیس‌الوزرا می‌فرمایند اعم از این که مورد قبول واقع بشود و مورد توجه بشود و یا نشود و یک رأیى بدهید یا ندهید طرف این قضیه ما هستیم این به این صورت خاتمه پیدا کرده است و مجلس آزاد است که راجع به این لایحه رأى بدهد یا ندهد از آن طرف آقاى دکتر جوان هم یک فلسفه‌اى دارند و آن این است که می‌فرمایند پس از این که من یک توضیحاتى دادم چون از طبقه مخالفین هستم ممکن است این توضیحات من تأثیرى در مجلس شوراى ملى و رأى وکلا بکند یک عده آرایى در مساعدت آن عقیده من تولید کند و الّا راجع به نظامنامه به عقیده من اختلاف نظرى در بین نیست یا باید ایشان پیشنهادشان را پس بگیرند و یا باید طبع و توزیع شود و بعد مذاکره شود.

رئیس- آقاى طهرانچى

طهرانچى- به عقیده بنده در شور دوم هم مذاکره در کلیات دارد و الّا مذاکره در کلیات کجا رفت (جمعى از نمایندگان با همهمه- کلیات ندارد) اجازه بفرمایید به عقیده بنده هم در شور اول و هم در شور دوم هم مذاکره در کلیات دارد و هم مذاکراه در مواد (بعضى از نمایندگان- این طور نیست) چرا عملى است که مجلس کرد براى این که قبل از وقت در خارج لوحه موافق و مخالف گذاشته شده و اگر اعتراضى در مواد باشد باید صحبت شود. (همهمه نمایندگان)

رئیس- آقاى مؤید احمدى

مؤید احمدى- عرض کنم بنده با این که خاطر مبارک آقایان مسبوق است که در جلسه سابق راجع به نظامنامه عقایدى عرض کردم که باید اصلاح شود لکن عجالتاً تا این نظامنامه هست مجبوریم بر طبق آن عمل کنیم (صحیح است) و همین طور که آقایان دشتى گفتند علاجى نداریم غیر از این که یا آقاى دکتر جوان پیشنهادشان را پس بگیرند و رأى بگیریم به قرار‌داد یا باید بفرمایند طبع و توزیع شود و فردا عصر جلسه تشکیل شود اما خود آقاى اوحدى هم که مخالف بودند فرمودند عبارت تسامح دارد و همین کافى است که ما بر طبق نظامنامه عمل کنیم.

رئیس- آقاى انوار

انوار- بنده استدعایم این است که مذاکرات کافى است و بس است دیگر. جلسه را ختم کنیم و فردا سه بعد از ظهر جلسه را تشکیل بدهیم.

نمایندگان- کافى است مذاکرات

رئیس- آقاى وزیر فرهنگ فرمایشى داشتید.

وزیر فرهنگ (آقاى تدین)- چون نسبت به تصویب این عهدنامه‌ها در مجلس شوراى ملى بنده هم بى‌سابقه نیستم و همین ماده 32 نظامنامه کاملاً به موقع اجرا گذشته می‌شده است و البته نمایندگان حق دارند در ضمن شور اول یا شور دوم به همان ترتیبى که نظامنامه معین کرده است پیشنهاد بدهند فقط می‌خواستم یک تذکرى بدهم به این که ممکن است در جلسه فردا هم باز آقایان بخواهند پیشنهاد بدهند بنده خواستم تذکر بدهم که با توجه به این قسمت نظامنامه البته می‌فرمایید آن پیشنهاد‌ها مطابق معمول طبع و توزیع شود و براى فردا عصر هم جلسه تشکیل شود عرض دیگرى ندارم. (نمایندگان- صحیح است)

4- تقدیم یک فقره لایحه از طرف آقاى وزیر فرهنگ‏

رئیس- آقاى وزیر جنگ

وزیر جنگ (سر لشگر نخجوان)- لایحه ای است که در جلسات قبل راجع به برقرارى مستمرى در حق افسران و هم ردیفانى که در این وقایع اخیر به شهادت رسیده بودند عرض شد و حالا لایحه‌اش را تقدیم می‌کنم (صحیح است)

5- سؤال آقاى صفوى از آقاى وزیر فرهنگ و پاسخ آن‏

رئیس- آقاى صفوى از آقاى وزیر فرهنگ سؤالى داشتند.

صفوى- بنده عرضى که دارم مربوط به لایحه‌اى که آقاى وزیر جنگ تقدیم مجلس کردند نیست مطابق نظامنامه در اول جلسه یا آخر جلسه نمایندگان می‌توانند مطالبى که دارند اظهار کنند بنده هم خواستم از حضور آقاى وزیر فرهنگ استفاده کنم و یک مطالبى که راجع به مدارس و دبستان‌ها و دبیرستان‌ها در بین مردم تولید شده است و موجب نگرانى بعضى از دانشجویان است از ایشان سؤال کنم و

+++

خاطرشان را هم قبلاً متذکر کرده‌ام. یک انتشاراتى هست که موجب تشویق و نگرانى خاطر دانشجویان شده و به علاوه گفته می‌شود امسال بر‌خلاف معمول امتحاناتى که در خرداد معمول بود یعنى سه ماه بعد از سال امسال در فروردین شروع می‌شود و این مسأله موجب نگرانى عموم محصلین شده است حتى چیزهایى هم نوشته‌اند که در جراید منتشر شود و از وزارت فرهنگ سؤال کرده‌اند اگر این طور است آنها نمی‌توانند خودشان را براى امتحان حاضر کنند خواستم آقاى وزیر فرهنگ توضیحاتى بدهند که رفع این سوء‌تفاهم بشود.

وزیر فرهنگ- بنده خیلى خوش‌وقتم آقاى صفوى نماینده محترم این سؤال را از بنده فرمودند براى این که در خارج لاینقطع افراد این سؤال را از بنده می‌کردند. به طور مقدمه عرض کنم که متأسفانه در این ایام به قدرى اراجیف و اخبار بى‌مأخذ شایع شده است که حد از براى آن تصور نمی‌شود کرد. این شایعه هم یکى از همان‌ها است بنده عرض می‌کنم چنین چیزى نبوده و نیست ولى براى توضیح که بیشتر دانش‌آموزان، دانشجویان و حتى آنهایی که این چیز‌ها را جعل می‌کنند براى القا اضطراب در خاطرها توضیح بیشترى بدهم ما سه قسم مدرسه داریم مدرسه ابتدایى، متوسطه، عالى. مدارس عالى ما که عبارت از دانشکده‌ها است و نظایر آن مطابق معمول همیشه در خرداد ماه امتحانات آنها شروع می‌شود و آنهایى که قبول می‌شوند تصدیق می‌گیرند و آنهایى هم که تجدیدى می‌شوند در شهریور ماه امتحان می‌دهند آنهایى هم که رد می‌شوند رد می‌شوند امسال هم در تمام مدارس عالى ما چه در تهران و چه در نقاط دیگر همین ترتیب مجرى خواهد بود و هیچ طرز تازه‌اى نسبت به مدارس عالى وجود ندارد و اما نسبت به دبستان و دبیرستان در دبیرستان‌ها سه امتحان داخلى هست آقا توجه بفرمایید سه امتحان داخلى داریم که آن آخرین امتحان در خورداد شروع خواهد شد نه در اسفند و این قسمت به کلى دروغ است نهایت این است که در دبیرستان‌ها کلاس سوم و کلاس پنجم و کلاس ششم اینها علاوه بر امتحانات داخلى یک امتحانات نهایى خارجى هم دارند به این معنى که کلاس سوم دبیرستان در داخله امتحان می‌دهد و اگر نمرات قابل توجه گرفت آن وقت به ادارات فرهنگى معرفى می‌شود که براى امتحان رسمى قبولش می‌کنند و همچنین سال پنجم متوسطه و همچنین سال پنجم متوسطه و همچنین سال ششم متوسطه براى این کلاس‌هاى نهایى یعنى سوم و پنجم و ششم که در دبیرستان‌ها هست این ترتیب مقرر شده است که امتحانات داخلى این سه کلاس از بیستم فروردین در داخله مدارس شروع شود و این امتحان داخلى پانزده روز طول خواهد کشید و بعد از این که تکلیف این شاگردها معین شد در اردیبهشت باید صورت اسامى این داوطلبان را به ادارات فرهنگ بدهند تا خرداد سال آینده این امتحانات داخلى اینها رسماً در ادارات فرهنگى به عمل آید. این نسبت به این سه کلاس که از بیستم فروردین شروع می‌شود در داخله و در اردیبهشت تکلیف‌شان معلوم می‌شود و معرفى می‌شوند به ادارات فرهنگى و در خرداد باز امتحان آنها به عمل می‌آید و اما باقى کلاس‌ها اینها امتحانات داخلى دارند و آن آخرین امتحان آنها در خورداد هر سال است و همچنین دبستان بنابراین جاى هیچ تشویق و نگرانى نیست و خواهش می‌کنم مخصوصاً از آقایان نمایندگان محترم که اگر در یک مواقعى از این قبیل مسائل می‌شنوند البته بهترین جا هم همین است که از بنده در همین جا سؤال بفرمایند بنده هم با کمال خوشوقتى عین حقیقت را عرض می‌کنم.

6- تصویب نمایندگى آقاى ساکینیان‏

رئیس- آقاى مسعودى. (احضار براى قرائت گزارش شعبه)

(آقاى مسعودى مخبر شعبه گزارش شعبه سوم را راجع به انتخابات ارامنه شمال و نمایندگى آقاى سهراب ساکینیان به شرح ذیل قرائت نمودند)

انجمن نظار انتخاب ارامنه آذربایجان در تاریخ 20 مهر ماه 1320 در تبریز تشکیل و پس از تعیین انجمن‌هاى فرعى از تاریخ هفتم آبان در حوزه‌هاى اصلى و فرعى شروع به توزیع

+++

تعرفه و اخذ رأى شده و در 18 آبان به اخذ رأى خاتمه داده شده و پس از رسیدن صندق‌هاى آراء حوزه‌هاى فرعى شروع به قرائت آراء نموده‌اند در نتیجه آقاى سهراب ساکینیان از 7090 رأی به اکثریت 2837 رأى به سمت نمایندگى سیزدهمین دوره قانون‌گذارى مجلس شوراى ملى انتخاب شده‌اند و چون شکایتى هم نرسیده بود شعبه سوم صحت نمایندگى آقاى سهراب ساکینیان را تصدیق نموده و اینک گزارش آن تقدیم می‌شود.

رئیس- موافقین با نمایندگى آقاى ساکینیان برخیزند (اکثر برخاستند) تصویب شد.

7- موقع و دستور جلسه بعد- ختم جلسه‏

رئیس- اگر تصویب بفرمایید جلسه را ختم کنیم (صحیح است) جلسه آتیه فردا دوشنبه سه ساعت بعد از ظهر دستور هم شور دوم لایحه قرار داد

(مجلس سه ربع ساعت بعد از ظهر ختم شد)

رئیس مجلس شوراى ملى- حسن اسفند‌یارى‏

+++