تاریخ معاصر گیلان
[1399/02/09]
باز خوانی یک سند درباره‌ی میرزا حسین خان کسمایی
در 28 جمادی الاول سال 1329 ﻫ . ق / 1911 میلادی / 1290 خورشیدی، در واقع سه سال پیش از آغاز جنگ جهانی اول و نهضت جنگل، این نامه از سوی میرزا حسین‌خان کسمایی به رئیس مجلس شورای ملی نوشته شده است.
در مورد شخصیت میرزا حسین خان کسمائی، می توان فراوان سخن گفت. او پسر ارشد آقا محمد ابراهیم کسمایی بود. وی تحصیلات حوزوی را در نجف اشرف به پایان رساند و مدتی واعظ مسجد صالح آباد سبزه میدان شد. او سفرهایی به روسیه و فرانسه داشت و در روسیه به تحصیل و فراگیری زبان روسی و هنر نقاشی پرداخت. بنا به نوشته ی منابع، او به چندین زبان تسلط داشت. میرزا حسین خان کسمایی، یکی از اعضای بلند پایهی نهضت مشروطهی گیلان و از اعضای سیزده نفرهی کمیتهی ستار رشت به شمار میآمد. وی در نهضت مشروطه، مسئولیت فرماندهی کمیسیون جنگ را عهده دار بود.
وی در دورهی نهضت مشروطه، متحمل خسارات جبران ناپذیری گردید. او علاوه بر این که در راه مشروطه، بازارچه صالح آباد از ملک شخصی خود را فروخت و آن را هزینهی مبارزات آزادی‌خواهانه نمود بلکه با فشار کنسولگری روسیه تزاری از ایران تبعید شد. علاوه بر شخصیت متهور سیاسی –نظامی وی، سخنرانی زبر دست بود که خطابه‌های آتشین وی مورد اشارهی یاران او قرار گرفته است. میرزا حسین‌خان کسمایی در اداره و همکاری با نشریات شرق، جنگل و وقت تلاش فوق العاده‌ای از خود نشان داد. وی شاعری گیلکی‌سرا بود که هجویه وی خطاب به حاج احمد کسمایی و نخستین شهردار رشت، در نشریات آن دوره به چاپ رسیده است.
وی پس از مدتی همکاری با میرزا کوچک در نهضت جنگل، از نهضت کناره گرفت و در سال 1299 خورشیدی در سن 54 سالگی در ملک شخصی خود در روستای "سقالک سار" دیده از جهان فرو بست و در گورستان سلیمان داراب رشت آرام گرفت.
اینک سند مورد نظر را مورد باز خوانی قرار می دهیم:
مقام منیع ریاست دارالشوری کبرای ملی ایران ارواحنا فداه هرگز تصور نمیکردم بتلافی این همه جان فشانی ها و زحمات، اینک مدتی است در انزلی برای جلوگیری از اشرار و متمردین آستارا [...] علی التکلیف حیران و سرگردان هیچ توجهی به فدوی و سربازان داوطلب همراهانم نفرمائید. چون کار برسوائی و افتضاح فوق العاده کشیده ناچار [...] خود را عرضه میدارم و بهیچ وجه خود را مسئول امورات سربازان داوطلب نخواهم دانست. تفنگ ها و فشنگ ها از این ساعت آن چه [...] میشود، بجان نثار مربوط نیست وای بوطن و آرزوهای بی پایان ما، فدوی حسین خان کسمایی.