جلسه: 12 صورت مشروح مجلس روز شنبه (5) شهر ربیع‌الثانى 1333  

مشروح مذاکرات مجلس ملى، دوره‏3

جلسه: 12

صورت مشروح مجلس روز شنبه (5) شهر ربیع‌الثانى 1333

مجلس نیم ساعت قبل از غروب در تحت ریاست آقاى مؤتمن‌الملک تشکیل و صورت‌مجلس روز سه‌شنبه غره قرائت شد

رئیس- در صورت مجلس ایرادى هست (اظهارى نشد) مخالفى نیست صورت مجلس تصویب شد

چنانچه آقاى رئیس‌الوزراء در جلسه گذشته یعنى در جلسه شنبه وعده فرموده بودند امروز هئیت وزراء را به مجلس معرفى می‌فرمایند

رئیس‌الوزراء- پس از اظهار تأسف از آن که روز سه‌شنبه گذشته را به موجب وعده که خود بنده داده بودم و آقایان محترم انتظار معرفى وزراء را داشتند و به واسطه حرکت ولیعهد میسر نشد که رفع انتظار آقایان بشود و امروز وزراء را از این قرار معرفى می‌کنم.

شاهزاده عین‌الدوله وزیر داخله‏

آقاى علاء‌السلطنه وزیر علوم‏

آقاى حاج محتشم‌السلطنه وزیر مالیه‏

آقاى معاون‌الدوله وزیر امور خارجه‏

آقاى صاحب اختیار وزیر جنگ‏

آقاى مخبر‌السلطنه وزیر عدلیه‏

آقاى شهاب‌الدوله وزیر پست و تلگراف‏

آقاى مهندس‌الممالک وزیر تجارت و فوائد عامه‏

شاهزاده نصرت‌الدوله را هم به جهت معاونت وزارت عدلیه معرفى می‌کنم و در غیاب آقاى مخبر‌السلطنه هم معلوم است تقریباً کفالت کارهاى عدلیه را خواهند کرد و پروگرام وزراء هم برای روز پنجشنبه با بعضى لوایح قانونى راجع به مالیه که حاضر و تدراک شد تقدیم خواهد شد

رئیس- آقایان مسبوق هستند که جزء دستور امروز چیزى نبود ولى یک کاری که به نظر بنده لازم است راپورتى که از اداره مباشرت داده‌اند اگر اجازه می‌دهند قرائت می‌شود و چون مجلس مقدس آن توقعاتى را که از هیئت دولت و از مباشرین دارند و آن حرفهاى که در باب هیئت دولت می‌گویند البته آن مطالب را درباره خودش باید بهتر اجرا کند و چنانچه ملاحظه فرمودید هئیت رئیسه مقدارى از اجزاء دوره تقنینیه مجلس را کسر نمود و از این راه مبلغ معتنابهى به دولت عاید شد و چون ما نظرمان این است که هئیت دولت راجع به این مدت سه سالى که مجلس نموده است و اجزاء بوده‌اند به مجلس تقدیم کرده و اگر در خاطر آقایان باشد و در آخر سال تنگوزئیل که مجلس منفصل شد دیگر وقت نشد که حساب اداره مباشرت را کمیسیون محاسبات رسیدگى بکند و راپورت به مجلس بدهد بنابراین راپورتى هم راجع به نه ماهه تنگوزئیل نوشته شده اگر آقایان اجازه می‌دهند این راپورت که راجع به مجلس تقدیم شده و قرائت شود و ضمایم و جزئیات آن هم طبع و توزیع شده است آقایان ملاحظه فرموده در جلسه آتیه رأی گرفته شود- حالا اگر مخالفى نیست قرائت شود

(راپورت مزبور به مضمون ذیل قرائت شد)

مقام منیع مجلس شورأی ملى شیدالله ارکانه‏

اگر چه اداره مباشرت مجلس شورای ملى در دوره دوم تقنینه بدون فوت وقت در مواقع خود بودجه و صورت محاسبات خود را تقدیم مجلس شورأی ملى نموده و تمام اقدامات و محاسبات اداره مباشرت بر وفق تصویب مجلس شورأی ملى بوده و بودجه‌ها و صورت محاسبات مصوبه موجود است و بر طبق آن به وزارت مالیه فرستاده شد و حتى محاسبه سنه تنگوزئیل را تا آخر برج میزان آن سنه کمیسیون محاسبات مجلس رسیدگى نموده و صورت آن به مجلس تقدیم و طبع و درمیان نمایندگان توزیع شده بود

معهذا چون انقصال دوره دوم بدون مقدمه در اول جدى تنگوزئیل صورت وقوع پذیرفت و آن دو ماه نیز تمام اوقات نمایندگان مجلس مستغرق پیش آمدهاى ناگوار بود از این جهت موافقت حاصل نشد مى توانند به حساب دو ماه عقرب و قوس اداره مباشرت رسیدگى نمایند ناچار بعد از انفصال مجلس صورت محاسبه کل تقدیم دولت و خلاصه آن طبع و توزیع شد

از تاریخ انفصال مجلس دوره دوم الى افتتاح مجلس دوره سوم تقنینیه که متأسفانه سه سال و پانزده روز قمرى به طول انجامیده و ماه به ماه مرتباً صورت محاسبه و اسناد خرج تسلیم خزانه‌دارى کل شده است.

سپاس خداى را بعد از انتظارها افتتاح مجلس دوره سوم هم دیده شد اینک لزوماً مستدعیانه خاطر آقایان نمایندگان محترم دوره سوم را در این افتتاح به مراتب ذیل که عبارت از کلیه محاسبات مجلس از ابتداء موقع هئیت مدیره قبل از افتتاح مجلس دوره دوم تقنینیه الى آخر برج قوس پارس ئیل 1333 که از ابتداء دوره دوم تقنیه از ششم ذیعقده 1327 الى این تاریخ مسئولیت محاسبات آن با بنده بود جلب و متوجه می‌سازد

قسمت اول تا انفصال مجلس دوره تقنینه‏

اول- در 23 جمادى‌الاول 1326 که مجلس اول را به توپ بستند تا ابتداء دوره دوم تقنینه که افتتاح آن مطابق با دوم ذیقعده 1327 بود

به هیچ شیئى و هیچ یک قلم اثاثیه در عمارت خرابه توپ بسته غارت شده مجلس باقى نبود از این جهت آنچه فعلاً از حیث اثاثیه و غیره موجود است از اشیائى است که تا اول جدى 1330 توسط اداره مباشرت مجلس دوره دوم تهیه شده و قیمت کلیه اثاثیه که نوزده هزار و سیصد و نه تومان و هفت قران و سیزده شاهى است در جزء محاسبه ایست که به عرض می‌رسد مخارج هئیت مدیره و مجلس عالى قبل از افتتاح مجلس دوره دوم هم ضمیمه همین محاسبات است و به علاوه مطابق رایى که در جلسه پنج شنبه بیست و چهارم ربیع‌الثانى 1328 مجلس شورأی ملى داده شده است از بابت تتمه قروض مجلس دوره اول مبلغ دو هزار و هفتصد و بیست و دو تومان و سه هزار و نهصد و پنجاه دینار پرداخته شده و ضمیمه همین محاسبات و کلیه مخارج مجلس شورأی ملى دوره دوم تقنینه با منضمات فوق الى تاریخ دوم محرم برابر اول جدى تنگوزئیل 1330 که مجلس منفصل شده مطابق دفاتر و اسناد خرج و بودجه و صورت‌هاى مصوبه و صورت‌هایى که اکنون در ثانى تقدیم می‌کنیم به شرح ذیل کلیتاً از هر جهت مبلغ دویست و نود هزار و هشتصد و شصت و نه تومان و شش قران و یک شاهى بوده است‏

1- مخارج هئیت مدیره و مجلس عالى ...

12839 قران 350 دینار

+++

ب- مخارج 4 ماده و هشت روز سنه تخاقوى ئیل 1327- 1328 به انضمام اثاثیه و غیره 489192 قران 150 دینار

پ- مخارج یک ساله ایت ایل 1328- 1329 به انضمام اثاثیه و قروض دوره اول تقنینیه بعد از وضع یک هزار و سیصد و نوزده تومان و هفت قران و ده شاهى که از مطالبات دوره اول وصول شده 1320588 قران 600 دینار

ت- مخارج نه ماهه سنه تنگوزئیل تا اول جدى که مجلس منفصل شده است به انضمام قروض دوره اول 1086075 قران 950 دینار

جمع کل- 2908696 قران و 50 دینار

دوم- به غیر از محاسبه مزبور فوق به شرح ذیل چند فقره دیگر محاسبات در دوره دوم تقنینیه جمع اداره مباشرت مجلس بوده است (1) محاسبه صندوق جرائم دوره دوم تقنینیه از اول سنه ایت ئیل 1328 الى آخر قوس تنگوزوئیل در ظرف بیست و یک ماه مطابق صورت جداگانه مبلغ بیست هزار و نهصد و شش تومان و هشت هزار و چهارصد و هفتاد و پنج دینار رسیده و به شرح ذیل تا موقع انفصال مجلس مبلغ هیجده هزار و سیصد تومان دو هزار و سیزده شاهى مصرف شده و در موقع انفصال مجلس دوره دوم دو هزار و ششصد و شش تومان و پنجهزار و هشتصد و بیست و پنج دینار موجود بوده‏

1- مال‌المصاحبه شرعى بهارستان به ورثه مرحوم میرزا حسین خان سپهسالار به انضمام پانصد تومان رد مظالم و ده تومان‏

حق محرر 155100 قران‏

(ب) مصارف متفرقه 11987 قران 50 دینار

(پ) اعانه برای ساختمان مریضخانه احمدیه توسط آقاى دکتر امیرخان 2500 قران‏

(ت) مصارف موقع عود انقلاب اخیر 13415 قران 600 دینار

پس از انفصال مجلس در تاریخ هشتم ربیع‌الاول مطابق هشتم حوت تنگوزئیل 1330 مبلغ سیصد و نود تومان و دو هزار و پانصد دینار از آن وجه به مصرف خرید دویست و دو جلد کتاب معروف کتابخانه مرحوم میرزا ابوالحسن جلوه رسیده که بعد از خرید یک جلد آن را الى یکهزار تومان می خریدند نفروختم و فعلاً موجود است چون در موقع انفصال مجلس آقاى حاج شیخ محمدحسین یزدى به زیارت مکه معظمه مشرف شده بودند و مبلغ دویست و هفتاد و سه تومان و سه هزار و هفت شاهى حقوق دو ماهه و بیست و دو روزه ایشان به عنوان غیبت بى‌اجازه ایشان جزء صندوق جرائم شده بود و بعد از انفصال مجلس آقاى مؤتمن‌الملک رئیس سابق و لاحق مجلس تصدیق فرموده بودند که با اجازه غائب شده اند لهاذا مبلغ مزبور در وجه فرزند ایشان پرداخته شد.

مبلغ یکصد و بیست و هشت تومان و پنجهزار و یک شاهى نیز به مصرف ساختن قفسه‌هاى کتابخانه و صحافى کتب ابتیاعى و پانزده تومان و دو هزار و هفتصد دینار به مصرف خرید سایر کتب و برحسب امر و اجازه دولت مبلغ سیصد تومان به مصرف جشن و چراغان شب چهاردهم جمادى‌الثانیه 1332 که جشن اعطاى مشروطیت است رسیده و نه تومان و پنجهزار بابت غیبت مستخدمین در سنه سیچقان ئیل 1330 بر تتمه مزیده شده و جملتان مبلغ یکهزار و پانصد و هشت تومان و هفت هزار و دویست و بیست و پنج دینار از بقیه آن وجه به اسم اداره مباشرت مجلس شورأی ملى نزد تاجرى سپرده است‏

سیم- در اوایل مجلس دوره دوم تقنینیه که مذاکره از استقراض داخلى بوده و چهارده فقره وجوه از طرف طبقات مختلفه آقایان هئیت علمیه نجف اشرف به مبلغ هفتصد و هشتاد و شش تومان و پنجهزار و پنجشاهى به اداره مباشرت مجلس رسیده و در جایى سپرده و یکصد و چهل و نه تومان و نه قران و هشتصد دینار عایدات بر آن مزیده شده بود

در آخر دوره دوم تقنینیه نهصد و سى و شش تومان و پنجهزار و یکشاهى اصل و عایدات وجه مزبور برات تجارتى خریدارى و در شانزدهم ذیعقده 1329 تسلیم ریاست مجلس شده برای مغفوران آیات الله خراسانى و مازندرانى ارسال نمودند به صاحبانش رد فرمایند

چهارم- در دوره اول مجلس نمایندگان آن دوره از حقوق خود مبلغ هفتصد تومان تسلیم مرحوم محقق‌الدوله که راتق و فاتق امور ادارى مجلس اول بوده نموده بودند مقدمه برای تأسیس مدرسه ایتام باشد

در دوره دوم در موقع رسیدگى به محاسبات مرحوم محقق‌الدوله توسط آقاى امین دربار پدر ایشان مبلغ مزبور اصلاً دریافت شد و از تاریخ دریافت که چهاردهم شوال برابر بیست و پنجم میزان ایت ئیل 1328 بوده تا تاریخ هشتم و هفت تومان و دو هزار و ششصد و پنجاه دینار عایدات آن شده بود

در تاریخ شانزدهم ذیقعده 1329 برابر پانزدهم عقرب تنگوزئیل هئیت رئیسه دوره دوم در تحت ریاست آقاى مؤتمن‌الملک مقرر فرمودند عایدات گذشته و آتیه آن وجه تا دوره سوم تقنینیه که ترتیب دیگر برای آن اتخاذ شود تسلیم حاج میرزا رضا خان تبریزى نماینده آن دوره شود به مصرف مدرسه ایتام موسوم به مدرسه اتحاد و طن برسانند و مطابق آن مقررات تا تاریخ آخر برج سنبله بارس ئیل 1332 کلیه از بابت عایدات مبلغ سیصد و سى تومان و چهار قران تسلیم ایشان شده است چون از اول برج میزان هذالسنه مدرسه مزبوره بسته شده است اصل وجه مزبور به انضمام عایدات بسته شده است اصل وجه مزبور به انضمام عایدات سه ماهه آن تا آخر برج قوس نزد تاجرى سپرده است‏

پنجم- درسنه اخیر دوره دوم تقنینیه آقایان نمایندگان یکصد و پنج تومان جهت زمستان فقراء به اداره مباشرت تسلیم کردند و پس از انفصال مجلس در ماه محرم 1330 به فقراء تقسیم شد

ششم- مبلغ یکصد و نود و پنج هزار وجهى نمایندگان دوره دوم مقارن انفصال مجلس برای دستگیرى پریشانان به اداره مباشرت مجلس سپردند بعد از انفصال مجلس هئیت دولت در تاریخ دهم صفر 1330 حواله فرمودند وجه مزبور برای غارت شدن بر وجود تسلیم کمیسیون مخصوص که برای این کار معین شده بود شود و شد

هفتم- مبلغ نهصد و پنجاه و پنج تومان و نه هزار و ده شاهى بابت بقیه حقوق آقاى آقا سید حسن مدرس در صندوق اداره مباشرت مجلس مانده بود که تصرف نمى فرمودند و در تاریخ بیست و دوم ربیع‌الثانى 1332 حواله فرمودند توسط آقایان میرزا محمدصادق طباطبائى و حاج امین‌الضرب به عنوان قرض تسلیم شرکت خیریه پرورش شود و شد

هشتم- در اواخره دوره دوم تقنینیه در تاریخ بیست و نهم ذیقعده 1329 از طرف مجلس اعتبار سیصد و پنجاه تومان برای طبع و توزیع قوانین دوره دوم تقنینیه داده شده بود و در اثنائی که قوانین مزبور زیر طبع بود مجلس منفصل گردید از قوانین مزبوره موازى یکهزار جلد به مبلغ دویست و هفده تومان و هفت قران و پانزده شاهى طبع و موازى دویست و چهل هشت جلد مجاناً به نمایندگان دوره دوم بعد از انفصال و هیئت دولت و جاهاى لازم توزیع شد و بعدها موازى دویست و چهل جلد به مبلغ هفتاد و دو تومان و سه هزار و پنجاه دینار فروخته و وجه آن در محاسبه خزانه‌دارى کل جمع شده و فعلاً موازى پانصد و دوازده جلد موجود است این بود خلاصه کلیه وجوه و محاسبات دوره دوم تقنینیه مجلس شورأی ملى که اینک صورت مشروح تقدیم مى‌شود.

تبصره این که در ضمن مخارج صندوق جرایم ذکر شد پانزده هزار و پانصد و دو تومان بمصرف صلح بهارستان رسیده استحضاراً عرض می‌شود که در دوره دوم تقنینیه بعضى تصورات مشکلات نسبت به این مکان حاضره که محل انعقاد مجلس شورأی ملى است می‌شد لهذا اداره مباشرت مجلس تصفیه آن به شرح ذیل موفقت حاصل نمود

1- آقاى عزیزالسلطان که 6 باب اطاق فوقانى و تحتانى اشتباهاً داخل عمارت ایشان شده بود در تاریخ 14 محرم 1328 مجدداً به تصرف حقه مجلس در آمد

ب- یک باب حمام وصل به درب بزرگ بهارستان که از متصرفات بوده معلوم نیست به چه وسیله بدون هیچگونه سندى چندى در دست اولیاء موقوفه مدرسه ناصرى اداره می شد و محل نزاع حیث مکاتیب نیز بى‌تناسب بود لهذا در هشتم شعبان 1328 قرار داد مبادله نوشته و در تاریخ غره ربیع الاول 1330 با شش باب دکاکین و یک باریکه نوساز جنب مدرسه سپهسالار مبادله شرعى شده دکاکین به تصرف اولیاى موقوفه و حمام به تصرف بهارستان آمد

(پ) هر چند از ابتداى اعطاى مشروطیت که محل انعقاد مجلس شورأی ملى را در بهارستان قرار داده اند مراتب مشروع بودن آن نیز همان وقت به عمل آمده معهذا نظر به این که قطعاً رفع شبهه شده باشد با اجازه نمایندگان محترم دوره دوم تقنینیه در تاریخ 12 رمضان برابر 13 سنبله تنگوزیل 1329 ورثه مرحوم میرزا حسین خان سپهسالار تمامى حقوق محتمله خود را به مبلغ 15000 پانزده هزار تومان به نام دو نفر آقایان نمایندگان مصالحه نموده وجه آن را از صندوق جرائم اداره مباشرت دریافت داشتند پانصد تومان نیز برای شرعى شدن آن معامله و رد مظالم و ده تومان حق تحریر کارسازى و بعد از

+++

مصالحه مزبوره بهارستان در همان سنه شرعاً بر ملت وقف گردید.

قسمت دوم- پس از انفصال مجلس دوم تا افتتاح در مجلس سوم.

در تاریخ دوم محرم برابر اول جدى تنگوزئیل 1330 که مجلس منفصل گردید از طرف دولت مقرر شد که کما فى‌السابق تا موقع افتتاح مجلس دوره سوم مسئولیت با خود بنده خواهد بود بنده به ملاحضه حفظ اساس و امید این که به زودى مجلس دوره سوم اقتتاح خواهد یافت مجاناً تقبل و تحمل نموده متأسفانه سه سال پانزده روز به سرگردانى و فترت گذشت داخل پیش‌آمدهاى ناگوار و مشکلات این مدت نمى‌شوم و همین قدر که بعون الله تعالى مجلس دوره سوم هم باز شد جاى سپاسگذارى است پس از انفصال مجلس تا آخر دلو تنگوزئیل دو ماه تمام اجزاء تحریریه مجلس بر سرکار و به زحمت تمام مشغول جمع‌آورى و ترتیب نوشته‌جات و تحریر و تدوین قوانین موضوعه بوده در اول حوت تنگوزئیل از جانب هئیت دولت امر و مقرر شد هئیت تحریریه به کلى منحل شود و از آن تاریخ تا موقع افتتاح مجلس دوره سوم تقنینیه ماهى ششصد تومان اعتبار معین نمودند که می‌بایست اشتغال مستخدمین ادارى از قبیل باغبان و سرایدار و فراش و پیشخدمت تقسیم و پرداخته همه ماهه مرتباً اسناد خرج و صورت حساب به خزانه‌دارى کل تسلیم شده است وجوهی که از تاریخ انفصال مجلس از اول جدى تنگوزئیل 1330 تا آخر قوس بارس ئیل 1333 به اداره مباشرت مجلس رسیده مطابق دفاتر و اسناد خرج و صورت مشروحی که اینک تقدیم می‌کنم مبلغ 274476 قران 200 دینار می‌باشد 2 ماهه جدى و دلو تنگوزئیل 1330 که هئیت تحریریه بانى بودند 47135 قران و 150 دینار- لوازم تحریر و اجناس موجود 278 قران 350 دینار

برج حوت تنگوزئیل 1330- 6974 قران و 50 دینار

سنه سیچقان ئیل (1330- 1331) 76631 قران و 150 دینار

سنه اودئیل (1331- 1332) 72430 قران و 700 دینار

سنه بارس ئیل 1333 تا آخر قوس به انضمام مخارج افتتاح مجلس و قیمت ذغال سنگ و فوق‌العاده 9 ماهه 65026 قران و 800 دینار دو راس اسب موجوده نیز به انضمام جل اسب‌ها در مبلغ دویست و چهار تومان و 9 هزار به آقاى سردار معظم نماینده خراسان و مقدار 22 خروار و 50 من ذغال سنگ موجوده به مبلغ 221 تومان فروخته شده و مبلغ سه هزار و هفتصد و چهل و نه تومان و نه هزار و سیزده شاهى از آن بابت و فروش محصول دوره دوم تقنینیه و فواصل سنوات قبل تسلیم خزانه‌دارى کل شده است به شرح فوق از هر جهت و بابت از تاریخ تشکیل هیئت مدیره قبل از افتتاح مجلس دوره دوم به انضمام قروض مجلس دوره اول و مدارک اثاثیه و حقوق آقایان نمایندگان دوره دوم الى آخر برج قوس هذالسنه بارس ئیل کلیه مخارج مجلس شورای ملى دوره دوم و سه سال ایام فترت و مخارج افتتاح مجلس و غیره و غیره به موجب صورتهاى مشروح و دفاتر و اسناد به مبلغ 318317 تومان و 2250 دینار رسیده است از مبلغ مزبور وجهى که کمتر از مالیه گرفته شده بابت عایدى محصول باغ بهارستان بوده که به شرح ذیل کلیه از سنه تخاقوى ئیل 1327 الى آخر برج قوس هذالسنه بارس ئیل 1333 مبلغ 2247 تومان 4950 دینار شده است تمامى مبلغ مزبور و مبلغ هفتاد دو تومان و سه هزار و پنجاه دینار بابت فروش قوانین به حساب مالیه دولت جمع و از میزان مخارج فوق معادل ان کمتر اخذ شده است‏

محصول باغ بهارستان دو ماهه سنه تخاقوى ئیل 1327- 1328- 541 قران و 625 دینار

محصول باغ بهارستان دو ماهه سنه ایت ئیل 1328 و 1329- 5005 قران و 625 دینار

محصول باغ بهارستان دو ماهه سنه تنگوزئیل 1329 و 1330- 5080 قران و 500دینار

محصول باغ بهارستان دو ماهه سنه سیچاق ئیل 1330 و 1331- 4392 قران و 50 دینار

محصول باغ بهارستان دو ماهه سنه اودئیل 1331 و 1332- 4822 قران و 450 دینار

محصول باغ بهارستان دو ماهه سنه بارس ئیل نه ماهه الى آخر قوس 1332 و 1333)- 2632 قران و 700 دینار

نقصانى که هذالسنه در محصول باغ بهارستان وارد آمده به واسطه حدوث تگرگ می‌باشد که به علاوه مبلغ یکصد و چهل و یک تومان و چهار هزار و ده شاهى خسارت خرج شیشه هاى گلخانه متحمل شده است.

خسارت فهرى‏

با همه استقامتش در نگاهدارى آن چه به بنده سپرده شده بود در ایام فترت نمودم متأسفانه در دو موقع ناچار به تسلیم شده‌ایم که حکم آن با مجلس شورأی ملى است.

1- چنانچه خاطر اغلب آقایان نمایندگان محترم مستحضر است سه قاب لوایح تشکر میناگون زراندوز مخصوص در اوایل دوره دوم تقنینیه تهیه شده بود تقدیم حضرات آیات الله طهرانى و خراسانى و مازندرانى نورالله مضاجعهم بشود

در تاریخ دوازدهم جمادى‌الاولى 1329 مطابق 21 ثورتنگروئیل که هفت ماه و نوزده روز به آخر دوره دوم تقنینیه مانده بود اکثریت آراء مجلس تصویب نمودند آقاى حاج آقا شیرازى با یک نفر مأمور از طرف دولت حامل آن باشند متأسفانه در آن موقع موفقیت حاصل نیامد و بعد از هفت ماه و نوزده روز مجلس منقضى شد و مرحوم آیت الله خراسانى نیز به رحمت حق پیوسته و اصل موضوع که طرفین بودند از میان رفته و دیگر تکلیفى برای آن لوایح معین نبود- چندى بعد از انفصال مجلس آقاى حاج آقا مطالبه لوایح مزبوره نمودند موقوف به اجاره دولت نمودم هیئت دولت من را خواستند و شرح را پرسش نمودند موقوف به اجازه دولت نمودم هئیت دولت من را خواستند و شرح را پرسش نمودند و چگونگى را باز نمودم و تصدیق شد در صورتی که هر سه آیات مرحوم شده‌اند و به علاوه مجلس که فرستنده لوایح بود در میان نیست بماند تا مجلس دوره سوم هر قسم مقتضى است تکلیف آنها را معین نمایند لیکن آقاى حاج آقا متقاعد نشده و حکمى صریح به عنوان بنده صادره کرده در تاریخ بیست و ششم ذیحجه 1330 که یک سال بعد از انفصال مجلس و یک سال و نیم پس از تاریخ تعیین ایشان به این سمت بود آن سه لوایح را از بنده دریافت فرمودند در تاریخ دوازدهم جمادى الثانی برابر هشتم جوزا سپچقان ئیل یکهزار و دویست تومان برای بردن لوایح مزبوره از خزانه‌دارى کل دریافت شده است‏

(ب) به نحوی که اکثر آقایان نمایندگان آگهى دارند در موقعی که سه دانگ آب مهران متعلق به بهارستان خالصه بود از طرف سلاطین سلف قوانین صادر شده که مقدارى از آن آب را هر کس ببرد بعدها مرحوم یحیى خان مشیرالدوله آن سه دانگ آب را از دولت خریده و در تاریخ 26 جمادى‌الثانى 1300 وقف مدرسه ناصرى نموده و مغازه اخوى در شش دانگ قنات مهران یک دانگ و نیم را مرحوم میرزا حسینخان سپهسالار و سه دانگ را مرحوم یحیى خان مشیرالدوله وقف مدرسه ناصرى نموده و یک دانگ و نیم را برای شرب باغ بهارستان باقى گذارده‌اند تا در اوایل مشروطیت چون موقوفه مدرسه ناصرى در بهارستان همه در دست کارگذاران سلاطین سلف و مخلوط بوده‌اند و عمده فرمان داران نیز از مقربان یا بستگان سلاطین سلف بوده‌اند از بردن آن جزعاً یا کلاً بهرور می‌شدند در اوایل مشروطیت که بهارستان مختص مجلس شورأی ملى معین کردید فرمان دارندگان بى‌بهره ماندند باز موقع استبداد صغیر جزئى بهره برده ولى در دوره دوم تقنینیه هم احدى از آنها برخوردار نشد یکى از فرمان دارندگان آقاى عزیزالسلطان می‌باشند که حتى در دوره دوم از فاضل آب بهارستان اجاره می‌نمودند بعد از انفصال مجلس موقع به دست ایشان آمده بفرمان خود متمسک شده هئیت دولت آن روز را وسیله پیش برد مخصوص خود قرار دادند یک دوسیه مفصل در این باب بین اداره مباشرت مجلس و دولت نوشت و خوانده شده و هر قدر اداره مباشرت به هیئت دولت حالى کرد که اولاً در مجلس اول و دویم به شرح فوق قوانین لغو شده و ثانیاً بعد از آن که در دوره دوم ورثه مرحوم میرزا حسینخان سپهسالار تمامى حقوق محتمله خود را از حیث آب و خاک این فضا به نمایندگان مصالحه شرعى کرده‌اند و به واقع نمایندگان این جا را خریده و ملکیت ثانونى محکمترى حاصل شده و به علاوه وقف است دولت نپذیرفته و اخیراً در تاریخ 25 رجب 1330 حکم قطعى نمودند که آب به آقاى عزیزالسلطان داده شود تا مجلس دوره سوم پس از افتتاح حکم آن را بنمایند و بر طبق آن حکم اکنون سه سال است آقاى معزى‌الیه آب مجانى می‌برند در صورتی که هفتصد تومان حق شرب سه ساله می‌شود لهذا استدعا است تکلیف گذشته و آتیه این عمل نیز معین شود

ابنیه‌ها

بعد از انفصال مجلس از بیان تحمل و مشقات بى‌اندازه در حفظ این بناء و عمارات و تعمیرات و عدم توجه کارکنان دولت خاطر آقایان نمایندگان محترم را نمى‌آزارم و به طور خلاصه عرض می‌کنم که به یارى پروردگار تا به امروز صدمه به عمارات این مکان وارد نیامده و جزعاً و کلاً اثاثیه آن بدون عیب و نقص چنان که از لحاظ آقایان محترم گذشته و می‌گذرد و بر جاى خود باقى مانده و از اثاثیه چیزى در این مدت خارج نشده مگر در شهر ربیع‌الاول مطابق دلو ادوئیل 1332 در موقع

+++

استخراج آراء نمایندگان طهران بر حسب امر دولت و به تصویب آقاى مؤتمن‌الملک که در آن هنگام ریاست انجمن نظارت مرکزى را بر عهده داشتند مقدارى میز تحریر و صندلى و نیمکت به عمارت وزارت مالیه فرستاده و مجدداً به مجلس نقل شده جزئى آسیبى به بعضى میزها رسیده بود مرمت و در عوض مقدارى چهارده عدد صندلى چوبین و چهار عدد میز تحریر متوسط و دوازده دستگاه فانوس حلبى مستعمل از اشیائی که برای انجمن نظارت انتخاب مرکزى تهیه کرده بودند بر اثاثیه اینجا مزید شد

دفتر و اسناد و تحریرات‏

به نحوی که قبلاً عرض شد از تاریخ انفصال مجلس تا دو ماه تمام اجزاء دارالانشاء مشغول ترتیب دفتر بودند و کلیه نوشته‌جات و اسناد و امهار جمع‌آورى و در قفسه‌ها مهر و لاک شد در مدت سه سال فترت هر اوقاف از بعضى دوایر رسمى حاجت به مطالعه بعضى اسناد داشتند فقط وقتى ارائه داده می‌شد که از وزارتخانه‌ها رسماً آن تقاضا را بنمایند و مجدداً هر چیزى به جاى خود گذارده شده و آنچه بود در جاى خود محفوظ است ضمناً چون متأسفانه معلوم شد در دوره دوم درست مسئولین دفتر راکد دقت در ترتیبات آن ننموده‌‌اند لهذا از تاریخ هفدهم ذیقعده 1330 الى نهم ربیع‌الاول 1331 سه نفر متوالیاً مشغول ترتیب کلیه نوشته‌جات دفتر راکد شده و مرتب گردیده است.

کتابخانه‏

چنان که خاطر نمایندگان دوره دوم مستحضر است در موقع انفصال مجلس بیش از پنجاه و یک جلد کتب در مجلس وجود نداشت و پس از انفصال نخستین اقدامى که در مقدمه تأسیس کتابخانه شد خرید دویست و دو جلد کتب معروف مرحوم میرزا ابوالحسن جلوه بوده که به مساعدت آقاى حاج سید نصرالله آن معامله سر گرفت بعد نیز به معیت آقاى معزى‌الیه آقاى مخبر‌السلطنه را ملاقات و تقاضا نمودیم کتبى را که آقاى احتشام‌السلطنه برای کتابخانه ملى به ایشان سپرده به جهت کتابخانه مجلس بدهند و در پانزدهم شعبان مطابق هشتم سنه سیچقان ئیل 1330 موازى یک هزار و نود و یک جلد کتب فرانسه و فارسى و عربى و ترکى و انگلیسى و آلمانى و روسى تسلیم و رسید دریافت نمودند

موازى پنجاه جلد نیز بعد خریدارى شده که جملتان به انضمام آنچه از سابق بوده تاکنون موازى یکهزار و سیصد و نود و چهار جلد کتب موجود است على‌العجاله محض حفظ آنها قفسه ترتیب داده و فهرستى نوشته لیکن چون دارأی اختیاراتى دیگر بوده‌ام تأسیس و ترتیب مکانى مخصوص برای توسعه کتابخانه مزبوره موقوف برای آقایان نمایندگان محترم است)

نظام‏

در ابتدا دوره دویم تقنینیه مجلس تا موقع وضع قانون خلع اسلحه از مجاهدین مستحفظین نظامى مجلس مجاهدین بودند از آن تاریخ تا اندى بعد عده ژاندارم نظمیه به جاى مجاهدین آمدند سپس از تاریخ ششم ذیقعده 1328 به گارهیمون تبدیل یافت و از آن تاریخ تاکنون گارهمیون مستحفظ مجلس می‌باشند در تمامى این مدت که گارد مزبور در مجلس بوده با وجود همه سختى و بدبختى که به واسطه دیر رسیدن حقوق و لباس متحمل شده‌اند معهذا به قسمى مراقبت و معقولیت و نجابت بروز داده‌اند که گمان نمی‌رود بتوان بهتر از این از کسى امید و انتظار داشت مراقبت آقاى سالار همیون در ترتیب همچه نظامیان و مواظبت آقاى صدیق‌الممالک برادرشان که اختصاص در مواظبت نسبت به عده گارد مستحفظ مجلس داشته شایان تمجید و حق شناسى و قدردانى است به علاوه یک نفر از صاحب منصبان که بیشتر از این اوقات دائماً مامور عده گارد مستحفظ مجلس بوده محمد خان نایب اول است که حسن سلوک و مراقبت و معقولیت مشارالیه همواره رضایت بخش بوده و جالب توجه وزارت جنگ به قدردانى این گونه اشخاص صحیح است امیدوارى است اقلاً این یک عده نظامیان قلیل را که باقى مانده و اختصاص به دربار همایون و مجلس شورأی ملى دارد بهتر از این محل توجه شوند و حقوق آن ها را مرتباً برسانند

اجزاء و مستخدمین‏

به نحوی که عرض شد دو ماه بعد از انفصال مجلس دولت اداره تحریریه مجلس را منحل نموده و هیچگونه رعایتى از اجزاء مزبوره به عمل نیامد به نحوی که هنوز عده از آن بیچارگان بیکار و سرگردانند برای سایر مستخدمین و کلیه مخارج محتمله نیز ماهى ششصد تومان برقرار کردند در ظرف مدت فترت سه نفر از مستخدمین فوت کردند

(1) میرزا احمد خان پیشخدمت بعد از فوت مشارالیه با اطلاع آقاى میرزا قاسم خان تبریزى نماینده محترم حاضر درشهر رجب 1330 از دولت برای ورثه او استدعاى مساعدتى و اجابت شده مقرراتى توسط مالیه ماهى ده تومان تاکنون به ورثه او پرداخت شده است‏

(2) میرزا سید عبدالرحیم خان پیشخدمت که در یک روز تعطیل به شکار رفته از کوه افتاده فوت نموده و با آن که واقعه او را هم به عرض دولت رسانده‌ایم هنوز نسبت به ورثه او که در کمال عسرت مى‌گذرانند توجهى ننموده‌اند و توجه آقایان نمایندگان را جلب می‌نمایم‏

(3) شعبانعلى فراش که از کبر سن فوت شده و صغیرى از خود باقى نگذارده است‏

به طور کلى مواقع در ایام فترت مجلس برای کلیه اجزاء تحریریه که منحل شده و تاکنون بیکار مانده‌اند و مستخدمین جزء که حقوق مکفى نداشته‌اند خیلى به مسرعت گذشته و توجه جبران را از نمایندگان محترم مستدعى است و نیز مقتضى قدردانى است احساسات نیک و رضایت قلبى خود را از آقا میرزا حسین آقا مسئول محاسبات و معاون ادارى مباشرت مجلس که از هیچ گونه صحت عمل و نجابت در تمام مدت خدمت خود از ابتداء دوره دوم تقنینیه الى این تاریخ فروگذاشت ننموده به عرض آقایان نمایندگان محترم برسانم.

وقایع زمان فترت‏

1- بعد از انفصال مجلس در تاریخ سوم شوال 1330 شبانه دزدان دکان خیاطى وصل فضاى بهارستان را شکافته داخل بهارستان شده ولى به واسطه مراقبت گارد همایون نتوانسته بودند خود را به عمارت برسانند همان روز صبح به نظمیه و کمیسرى و دولت اطلاع دادم و به حد مقدور تعقیب نمودم و با آن که مقدارى از ملبوس حیاط را که برده بودند پیدا شد معهذا به بعضی علل سرى با وجود پیدا شدن ملبوس دزد پیدا نشد.

(ب) در تاریخ پنجم ذیقعده 1330 به ملاحضه نزدیک شدن سالار‌الدوله به طهران عده زیادى از گارد همایون و فوج زرند برای حفظ مجلس به معیت آقاى سالار همایون به بهارستان آمده چندین شبانه روز کشیک می‌دادند

(پ) در تاریخ چهارم رمضان 1331 که گفتگوئى ما بین بختیارى و ژاندارمرى واقع شده بود قریب یک صد نفر بختیارى خواسته بودند به عنف وارد بهارستان شوند نپذیرفتند از راه بام مدرسه ناصرى وارد بهارستان شدند و در موقعى که به هر طرف می‌دویدند سنگر معین نمایند چون تمیز نداده بودند که سقف گلخانه از شیشه است معدودى روى شیشه‌ها دویده شیشه‌هاى گلخانه را شکسته و هم پاى خود را مجروح نموده اند آسیبى دیگر وارد نیامد

(ت) بر حسب استدعائى که شده بود دولت مقرر فرمودند در شب چهاردهم جمادى‌الثانى 1332 که تاریخ اعطاى مشروطیت است در مجلس تدارک جشن و چراغان دیده شد

(ث) اجزائیات جشن مبارک تاجگذارى اعلیحضرت همایونى نیز در این مکان به عمل آمده و مقدارى اشیاء تاجگذارى در انبار این عمارت موجود است که بر حسب اثاثیه اینجا افزوده شده است‏

خلاصه‏

این بود خلاصه سرگذشت مباشرت و مسئولیت بنده از ششم ذیقده 1327 الى قوس بارس ئیل مطابق چهارم صفر 1333 و اینک تمامى صورت محاسبات و اسناد گذشته را تقدیم می نمایم (کیخسرو شاهرخ)

رئیس- چنانچه عرض کردم در این راپورت جامع مفصل امروز رأی نمی گیریم لوایح و جزئیات آن طبع و توزیع شده است آقایان ملاحظه خواهند فرمود در جلسه آتیه از بابت قانون بودجه 9 ماهه سنه تنگوزئیل و محاسبات سه سال اخیر رأی می گیریم آقاى سلیمان میرزا گویا اظهاراتى در این باب داشته اند.

سلیمان میرزا- بنده گمان مى کنم که اساس صحت عمل و درستى در مملکت بدو چیز بسته و ترویج مى شود اول به قدر‌شناسى و نگاهدارى اشخاص درست کار صحیح‌العمل و تشکر از اقدامات آنها دوم مجازات خائنین تا وقتى که این دو اصل اصیل در مملکت وجود نداشته باشد هیچوقت مملکت رو به اصلاح و ترقى قدم نخواهد گذاشت بنابراین بنده مجبورم از طرف خود و در حقیقت از طرف تمام نمایندگان و موکلین خود که یقین دارم همگى با بنده موافقت دارند از خدمات آقاى ارباب خسرو راپورتى که به این مفصلى و مشروحى داده‌اند تشکر و اظهار قدرشناسى کنم که در مدت

+++

دوره تقنینیه دوم که انتخاب شده بودند تا زمانی که مجلس بود به انجام وظیفه خودشان به منتها درجه درستى و صحت و گمان می‌کنم اغراق نگفته اگر بگویم مافوقى بر آن متصور نیست ایشان کاملاً کارهایى که به عهده خودشان گرفته بودند از عهده بر آمدند و علاوه بر آنچه به عهده داشتند و برایشان مقرر شده بود انجام داده اند (اغلب تصدیق کردند) زیرا که پس از انفصال مجلس و آن فشارها و آن کشمکش‌ها که خود آقایان می‌دانند و بنده در جزئیات آن داخل نمى‌شوم یعنى آن وقتی که وکلا را اجازه نمى‌دادند در مجلس بمانند یعنى در مقابل آن سیلى که برای بستن مجلس حاضر شده بود سه سال و پانزده روز دیگر هم بدون این که از طرف نمایندگان انتخاب شده باشند فقط به واسطه عقیده وجدانى و آزادی‌خواهى که داشتند مجاناً و بلاعوض شبانه روز مشغول زحمت بودند و نگذاشتند صدمه و اذیتى بر این بناى مقدس یعنى مجلس شورأی ملى وارد آید حتى وقتى که در واشنگتون بودند تلگرافاً شنیدند یک خیالاتى برای مجلس هست کارشان را گذاشتند و آمدند این است نتیجه درستى و صحت عمل این درستى و صحت عمل شخص را مجبور می کند که از واشنگتون به جمله بیاید برای این که چیزی که به عهده او است حفظ کند ایشان در ضمن راپورت مفصلى که داده‌اند از گارد همیون و نظامیان مجلس تشکر کرده‌اند که خود وظیفه خود را انجام داده‌اند بنده نمى‌دانم می‌توانم از طرف خودم و از طرف آقایان حقیقتاً آنچه وظیفه تشکر است از آنها بکنم زیرا با آن همه فشار و حملاتى که بر ضد مجلس می‌شد در جلوه همه حملاتى که نسبت به این بنا می‌شد حتى این که دزدى بیاید دکان خیاطى را بشکافد و وارد بهارستان شود پس از آن برگه دزدى پیدا شود و دزد پیدا شود و لباس‌هاى خیاط پیدا شود بنده تعجب می‌کنم چون در راپورت نوشته شده است به واسطه علل سرى دزد را نگرفتند بنده خیلى مایل بودم که آن علل سرى را می‌گفتند چون نوشته‌اند دزدى در دکان خیاطى آمده و در بهارستان داخل شده و به واسطه مراقبت نظام و گارد نتوانسته است مرتکب خلافى شود بعد از آن که کشف شده به واسطه علل سرى سارق تعقیب نشده خیلى خوشوقت می‌شدم که این علل سرى علل علنى بشود حالا از این جمله می‌گذریم و باز داخل می‌شویم در تشکرات خودم حقیقتاً آقاى ارباب کیخسرو آنچه را برعهده گرفته‌اند مافوق آن را انجام داده‌اند زیرا که فرضاً هم از طرف وکلاء مأمور بودند می‌بایستى حفظ می‌کردند آنچه را که به ایشان سپرده بودند و ایشان علاوه بر حفظ به مقدارش هم افزوده‌اند مثلاً 1343 جلد کتاب در ایام فترت بر کتابخانه مجلس افزوده‌اند آیا تصور مى‌شود که بنده به آرزوى دیگر خودم برسم و گمان می‌کنم در این آرزوى دوم هم تمام نمایندگان و موکلین با بنده شریک باشند و آن آرزوى دوم این است که هئیت دولت هم به همین ترتیب راپورت مشروح و مفصلى از دوره سه ساله یعنى از وقت انفصال مجلس تا زمان افتتاح بنویسند بفرستند که در روى همین میز خوانده شود (اغلب گفتند صحیح است) تا ما بدانیم که در این دوره فترت و دوره سختى و فشار ملت ترتیب چه بوده یعنى هئیت دولت هم همین طور راپورت مفصلى فصل به فصل بنویسند و حالات روحیه معارف عدلیه وزارت خارجه و همین طور سایر وزارتخانه‌ها را در تحت فصول و مواد معین کنند که هم نمایندگان و هم موکلین مطلع شوند که در این دوره سه ساله این مملکت در چه حال بوده گمان می‌کنم اگر به این آرزو برسم به یگانه آرزوى خود رسیده‌ام و تصور می‌کنم اگر همین طور وزارت مالیه راپورتى بنویسند و کاملاً شرح بدهند که مالیه مملکت ما چه شده و ترتیب خزانه چه بوده وعایدات مالیاتى ما به چه ترتیب مصرف شده و برای ما در این سه سال چه کرده‌اند خیلى به جا و به موقع است زیرا که نظارت در مالیه مملکت مخصوصاً از وظایف مختصه مجلس شورأی ملى است (غالب نمایندگان تصدیق کردند) خاتمه عرض دیگرى هم دارم و راجع به خسارت قهرى است که به مجلس وارد آمده در ضمن راپورت راجع به یکى از خسارت‌هاى قهرى می‌نویسد.

رئیس- حالا موقعش نیست روزى که در این باب رأی گرفته می‌شود باید در این باب اگر اظهارى دارید بفرمایید

سلیمان میرزا- بله همین طور که حضرت رئیس می‌فرمایند عرایض خودم را راجع به خسارت‌هاى قهرى در جلسه بعد به عرض خواهم رسانید و فعلاً به تشکر از آقاى ارباب کیخسرو و آرزوى خود در این که از طرف هئیت دولت هم راپورتى راجع به اعمال سه ساله دوره فترت تهیه و به مجلس تقدیم شود کفایت نموده و دیگر مصدع نمی‌شوم.

رئیس- واقعاً بیاناتى که آقاى سلیمان میرزا کردند همه به جا است و در صحت عمل و درستى و کاردانى آقاى ارباب کیخسرو هر چه بنده بگویم که گفته‌ام همین قدر متاسفم از این که آقاى ارباب کیخسرو به واسطه نقاهتى که داشتند امروز نتوانستند حاضر شوند و حضور داشتند که تشکرات آقاى سلیمان میرزا و تصدیق آقایان وکلا را امضا کنند امیدوارم تا جلسه آتیه نقاهتشان رفع شود و همان روز که در باب رأی می‌گیریم سایر آقایان که می‌خواهند حضوراً تشکرات خود را به ایشان تبلیغ نمایند- آقاى حاج سید‌اسدالله چهار سوقى فرمایش داشتند ؟

حاج سید اسدالله- بلى عرضى داشتم‏

رئیس- راجع به همین موضوع است‏

حاج سید اسدالله- خیر راجع به انجمن‌هاى ایالتى و ولایتى عرض می‌کنم‏

رئیس- حالا موقعش نیست چون این مطلب جزء دستور نیست تقاضا کنید جزء دستور شود بعد مذاکره شود

ناصرالاسلام- راجع به همان موضوعى که شاهزاده سلیمان میرزا فرموده‌اند می‌خواستم عرض کنم واقعاً بیش از آنچه بنده در نظر گرفته بودم حضرت والا نسبت به آقاى ارباب کیخسرو با کمال فصاحت بیان فرمودند و مخصوصاً خیلى خیلى اظهار موافقت می‌کنم با آن عقیده که بیان فرمودند که هئیت دولت وضع جریان امور این سه ساله را به مجلس عرضه بدارد و شرحى در مسئله تشویق و مجازات دادند بنده هم محض تذکر عرض می‌کنم همین طور که امروز یعنى در ابتداء امر مجلس شروع به تشویق خدمتگزاران کرده همین طور این مسئله باید جداً در آتیه در مملکت معمول شود زیرا بهترین طریق اصلاح مملکت و بهترین وسیله ترقى مملکت تشویق خدمتگذاران و سیاست خیانتکاران است (عموماً تصدیق کردند)

رئیس- با انفصال در دستور چیزى نیست که مذاکره شود اگر مجلس اجازه بدهد جلسه آتیه موکول به روز پنج‌شنبه شود- آقاى نظام‌السلطان در این خصوص فرمایشى دارند ؟

نظام السلطان- خیر راجع به یک پیشنهادى است که گمان می‌کنم خارج از آن موضوع نباشد

رئیس- در آن خصوص در جلسه آتیه ممکن است پیشنهاد کنید- دستور روز پنجشنبه‏

اول- مذاکره در پروگرام وزراء

دوم- انتخاب نواب رئیس-

سوم- اخذ رأی در باب بودجه نه ماهه تنگوزئیل و محاسبه سه سال اخیر

چهارم- انتخاب یک نفر به جاى آقاى حاج امام جمعه خوئى که از کمیسیون عدلیه استعفا داده‌اند

پنجم- انتخاب یک نفر به جاى آقاى معتصم‌السلطنه یعنى آقاى مبین‌السلطنه برای عضویت کمیسیون پست و تلگراف‏

حاج شیخ اسدالله- در ضمن تعیین دستور اول مذاکره در پروگرام وزراء را یاداشت فرمودید بنده تصور می کنم در جلسه بعد بتوانم در خصوص پروگرام وزراء مذاکره کنیم زیرا هنوز پروگرام وزراء به مجلس نیامده و توزیع نشده‏

رئیس- چون آقاى رئیس‌الوزراء این طور فرمودند بنده هم معین کردم اگر در جلسه آتیه حاضر بود در آن خصوص مذاکره خواهد شد اگر حاضر نباشد آن وقت از دستور دوم شروع خواهیم کرد.

(مجلس نیم ساعت از شب گذشته ختم شد)

+++