روزگار و کتابخانه دکتر قاسم غنی در کتابخانه مجلس  

---

 

تألیف علی‌رضا طیرانی [1]

 

میرزا قاسم‌خان غنی، چنانکه مشهور است، به سال ۱۲۷۲ خورشیدی حدود یکسال بعد از وبای معروف سبزوار متولد شد. پدرش میرزا عبدالغنی از طائفه سادات عربشاهی بود که با رقیه دختر ملاعلی کوشک باغی ازدواج کرده بود. پس از درگذشت پدر به سال۱۳۲۲هـ . ق / ۱۹۰۴ م. میرزا قاسم خان همراه دائی خود به تهران رفت و به دارالفنون سپرده شد و به فراگیری زبان فرانسه پرداخت. درسال ۱۳۳۲ هـ . ق / ۱۹۱۳ م. به بیروت رفت و در مدرسه سن ژوزف رشته طب را اختیار کرد. پس از بسته شدن این مدرسه توسط عثمانی‌ها در سال ۱۳۳۴ هـ . ق. / ۱۹۱۵ م. جهت ادامه تحصیل به کالج آمریکایی‌های بیروت رفت. قاسم‌خان غنی در سال ۱۳۰۷ هـ . ش. / ۱۹۲۸ م. به ایران بازگشت و در سبزوار کتاب تائیس را ترجمه کرد.[2]

دکتر قاسم غنی پزشک، ادیب، نویسنده، استاد دانشگاه، سیاستمدار و دیپلمات ایرانی بود که در طول حیات خود و تا فروردین سال ۱۳۳۱ که چشم از این جهان فرو بست در یکایک موضوعات یاد شده تأثیری غیرقابل انکار داشت.

آنچه در این نوشتار به آن می پردازم نه زندگی سیاسی، نه دوران طبابت و نه حتی کوشش‌های ادبی و تألیفات دکتر غنی است که در کتب و مقالات متعدد و همچنین یادداشت های خود ایشان به کرات به  آن­‌ها پرداخته شده و اهل آن بهره­‌ها برده‌اند.

قصد دارم در این مختصر به بیان گوشه‌ای از زندگی دکتر غنی که کمتر به آن پرداخته شده و شاید بتوان گفت به آن پرداخته نشده و یا حداقل نگارنده مطلبی در این خصوص نیافته است بپردازم. در واقع خود را مکلف به نوشتن این یادداشت برای زنده نگاه­داشتن نام مردی می­دانم که یادداشت‌ها و اسناد باقی‌مانده از ایشان، بخش قابل ملاحظه­‌ای از تاریخ کشور و پاره­ای از وقایع و شخصیت­‌های جهانی دوران خود را به ما نمایانده است.

 

دکتر قاسم غنی و مجلس شورای ملی

دکتر قاسم غنی در سال ۱۳۱۴ خورشیدی در انتخابات دوره دهم مجلس شورای ملی به عنوان نماینده مردم مشهد انتخاب و در سه دوره بعد، یعنی دوره­‌های ۱۱ ، ۱۲ و ۱۳ نیز همچنان نماینده مردم مشهد در مجلس شورای ملی بود. ضمن بررسی مشروح مذاکرات ۴ دوره مورد اشاره، متأسفانه نطقی از ایشان یافت نشد. به گمان نگارنده، ممکن است دلیل آن سیاق نوشتن صورت مذاکرات مجلس شورای ملی در آن دوران و نپرداختن به جزئیات مذاکرات بوده است. اما حضور ایشان به عنوان یکی از اعضاء شورای کتابخانه مجلس که در ادامه به آن پرداخته‌­ام خود داستان مفصلی است.

 

دکتر قاسم غنی

عکس برگرفته از جلد چهارم یادداشت های دکتر قاسم غنی، به کوشش سیروس غنی

 

دکتر قاسم غنی و شورای کتابخانه مجلس

بر اساس دفتر ثبت صورتجلسات مذاکرات شورای کتابخانه مجلس، اولین جلسه این شورا به تاریخ شنبه ۸ اردیبهشت ۱۳۱۳ برگزار شده است. آنچنان که در اولین صورتجلسه این شورا آمده است. در این شورا، " قرار بر این دارند که در خرید کتب قاعده الاهم فالاهم مراعات شود" و اخذ تصمیمات به جهت تقویم، خرید کتب و سیاست و اولویت موضوعات منابع انتخابی کتابخانه در این شورا صورت پذیرد.

پس از گذشت مدتی از حضور دکتر غنی در مجلس ایشان به عضویت این شورا انتخاب شده‌اند.

اولین حضور دکتر غنی در جلسات شورا به تاریخ 26 اردیبهشت 1315 برمی­‌گردد. در این جلسه  آقایان حکیم الملک، تربیت، ارباب کیخسرو، فرهمند، حکیم الدوله، اعتصامی و ملک الشعرا  حضور داشته‌­اند و همانطور که ارباب کیخسرو در متن صورتجلسه آن روز بیان می نمایند، "موافق نظامنامه اساسی هیئت شورای کتابخانه باید یکنفر رئیس و نایب رئیس انتخاب نمایند منشی هم بطوری که در نظامنامه اساسی مصرح است مدیر کتابخانه[3] خواهد بود پس از اخذ آراء آقای تربیت به سمت ریاست و آقای دکتر غنی به سمت نیابت منتخب شدند".[4]

"در خصوص جلسات نیز قرار بر این شد که عجالتأ هر پانزده روز یکبار تشکیل شود بعدأ اگر مقتضی باشد بر عده جلسات می توان افزود".

 

صورتجلسه اولین جلسه شورای کتابخانه مجلس با حضور دکتر غنی در سال ۱۳۱۵

 

از این جلسه به بعد دکتر غنی در اکثر جلسات شورا حضور داشتند. در ادامه به جلساتی که ایشان شخصاً در مورد موضوعی خاص صحبت و یا پیشنهادی داشته­‌اند و همچنین تعدادی جلسه به سبب اهمیت موضوع  پرداخته می‌شود.

در سومین جلسه شورای کتابخانه به سال ۱۳۱۵ خورشیدی که ساعت 4 بعدازظهر 30 خرداد تشکیل می‌شود. "در ضمن مذاکرات مختلف آقای دکتر غنی اظهار نمودند که یک دوره کتب راجع بصنعت و صنایع مستظرفه[5] باید برای کتابخانه تهیه و در دسترس اشخاص گذاشته شود و ایشان مصمم شده‌اند صورتی از کتب مزبوره تحصیل کرده بکتابخانه بدهند که کتابخانه به خریداری آن مبادرت کند".

در اولین جلسه شورای کتابخانه در سال 1316  که 4 بعد از ظهر 14 مهر تشکیل می‌شود، " آقای دکتر غنی راجع بجمع آوری مراسلات قدیمه تذکر داده مقتضی می‌دانستند که فعلا از اعتبار موجود مبلغی کتاب باروپا سفارش داده شود".

در دومین جلسه شورای کتابخانه در سال 1316 به تاریخ 24 مهر  رئیس و نایب رئیس جدید شورا به ترتیب آقایان فروغی و حکیم‌الملک منتخب شدند. در این جلسه، " آقای دکتر غنی اهمیت مکاتیب زمان قدیم را خاطر نشان کردند".

یکی از مهم‌ترین جلساتی که دکتر قاسم غنی به عنوان یکی از اعضاء در آن حضور داشتند، چهارمین جلسه شورای کتابخانه در سال ۱۳۱۶ است که در عصر روز یکشنبه 23 آبان منعقد گردید. اهمیت این جلسه به سبب تصویب "خریداری کتاب التفهیم خطی بیرونی که در سال 538 کتابت شده تا ۲۰۰ تومان"[6] است. نسخه خطی التفهیم ابوریحان بیرونی[7] هم اکنون نیز از نفایس نسخ خطی کتابخانه مجلس است که ثبت ملی و جهانی شده است.

پنجمین جلسه شورای کتابخانه در سال 1316، عصر روز سه شنبه دوازده بهمن تشکیل می‌شود. در بند اول مصوبات این جلسه،  "در نتیجه گزارشی که از طرف مدیر کتابخانه راجع به اعتبار خرید کتب و موجودی داده شد آقای دکتر غنی و سایر آقایان اظهار داشتند بهتر است مبلغی که بابت مخارج قفسه و تخته بندی کتابخانه شده است از اعتبار اثاثیه و ملزومات مجلس داده شود آقای ارباب توضیح داداند که سابقاً هم این ترتیب معمول بوده و بعلاوه چون اعتبار امسال کفایت نمی‌کرد الزاماً این مخارج از اعتبار کتابخانه شده است و جبران خواهد شد".

در هجدهمین[8] جلسه شورای کتابخانه به تاریخ سه شنبه چهارم اسفند 1318، " آقای دکتر غنی اظهار داشتند که اگر ممکن باشد کتب خطی مرحوم سبزواری بدست آید برای کتابخانه مفید است و قرار شد از طرف رئیس کتابخانه اقدام مقتضی بعمل آید".

جلسه بیست و یکم شورای کتابخانه در روز شنبه 27/ 7 /1319 سه ساعت بعد از ظهر تشکیل شد. در این جلسه دکتر غنی حضور نداشتند ولیکن بند دوم این صورتجلسه اشاره‌ای به سفر ایشان به خراسان دارد که عینأ ذکر می‌شود. "چون آقای دکتر غنی بخراسان مسافرتی کرده بودند از طرف آقایان اظهار شد که مصلحت است در خصوص معامله کتاب‌های مرحوم حاجی سبزواری تلگرافی به ایشان بشود. همینطور فورأ اقدام و تلگراف لازم مخابره شد".

جلسه بیست و دوم شورای کتابخانه در روز دوشنبه 25/9/1319 دو ساعت و نیم بعد از ظهر تشکیل شد در بند سوم صورتجلسه آمده است، " آقای دکتر غنی اظهار فرمودند که تلگراف راجع به کتب مرحوم سبزواری رسید ولی در نتیجه اطلاعاتی که به دست آوردم گمان نمی­رود موفقیتی در این معامله حاصل گردد".

بیست و هفتمین جلسه شورای کتابخانه عصر روز چهارشنبه به تاریخ 7 آبان 1320 تشکیل شد. در بند سوم مصوبات این جلسه که دکتر غنی نیز حضور داشته اند آمده است؛" اطلاع داده شد که اولین فهرست کتب خطی که از حدود سال 1317 توسط آقای ابن یوسف شروع شده بود دیروز خاتمه یافته و یک جلد آن بنظر آقایان میرسد".

آخرین جلسه حضور دکتر غنی طبق دفتر صورتجلسات شورای کتابخانه، جلسه 44 به تاریخ 1/11/1323 است. در این جلسه " آقایان حکیمی دکتر غنی دکتر شفق هاشمی مرآت نجومی شریفی" شرکت داشته‌اند. از موضوعات دارای اهمیت این جلسه مذاکرات مربوط به خرید کتب مرحوم فلسفی است.

 

کتابخانه دکتر قاسم غنی و کتابخانه مجلس

شروع یادداشت من در این بخش، اشاره‌ای است به آشنایی دکتر غنی و علامه محمد قزوینی در پاریس، آشنایی که مقدمه دوستی عمیق و نزدیک و همکاری‌های علمی این دو در آینده شد. آنچنانکه قزوینی در یکی از نامه هایش به دکتر غنی می‌نویسد، " دوستی با شما را از اخایر ذخایر عمر خود می شمارم".[9]

 

دکتر قاسم غنی – علامه محمد قزوینی

عکس برگرفته از جلد چهارم یادداشت های دکتر قاسم غنی، به کوشش سیروس غنی

 

سبب از این اشاره ورود به موضوع اصلی است. آنجا که قزوینی وقتی خبر از آتش‌سوزی خانه دکتر غنی در مشهد را می‌شنود، پس از اظهار خوشحالی از اینکه به فردی از افراد خانواده ایشان آسیبی نرسیده است، برای کتب دکتر غنی و نسخه‌های نادره­ای که دارد اظهار نگرانی می­‌کند و می‌گوید مبل و قالی و غیره را می‌توان دوباره تهیه کرد در صورتیکه کتاب به منزله عمر افراد است آنهم افرادی که "در هر قرنی یا چند قرنی بر سبیل تصادف و اتفاق یکی از آنها روی کار می‌آید و نتیجه تجربه یک عمر طویل خود را روی چند ورق کاغذ ودیعه می‌­گذارد".[10]

در جایی دیگر، علامه قزوینی پس از مراجعت سی و اندی ساله از پاریس به تهران و آغاز کار مشترک در تهیه نسخه‌ای از دیوان حافظ  با همکاری دکتر غنی، از سختی کار و زندگی در تهران به دلیل عدم دسترسی به کتاب‌های مورد نیاز اشاره و تنها امید خود را کتابخانه دکتر غنی و چند نفر از دوستانش می‌شمارد[11].   

آری، کتابخانه دکتر قاسم غنی! کتابخانه‌­ای که حاصل عمری تلاش و اندیشه‌ورزی ایشان بود. آنچه پیوسته در طی سالیان گذشته از این کتابخانه نقل شده‌است تنها مختص به دو گنجینه بوده است. اولی یادداشت­‌های دکتر قاسم غنی که به همت فرزند ایشان دکتر سیروس غنی بین سال­های 1359 تا 1367 در 12 جلد به چاپ رسیده است.

دومی نیز مجموعه­‌ای ارزشمند، در بر­گیرنده بیش از هزار برگ سند از دوران قاجار است که در اوایل دهه 1960 میلادی به واسطه دکتر فیروز کاظم زاده، توسط دکتر سیروس غنی به دانشگاه ییل فروخته شده است[12].

اما آنچه سبب نوشتن این یادداشت گردیده است، نه یادداشت­‌ها و نه اسناد دکتر غنی است، بلکه کتاب­‌های کتابخانه ایشان است و تصور می­‌کنم نخستین بار است که به آن پرداخته می­‌شود.

 در بخشی از مقدمه‌­ای که دکتر باستانی پاریزی بر کتاب خاطرات دکتر قاسم غنی به کوشش دکتر محمدعلی صوتی نوشته، که البته چاپ آن کتاب موجبات رنجش دکتر سیروس غنی را نیز فراهم کرد و در مقدمه جلد هشتم یادداشت­‌های دکتر غنی نیز از ذکر آن پرهیز نکرد، یادداشت‌های دکتر غنی را مشتمل بر دو بخش می­‌شمارد که بخشی در دست پسر ایشان سیروس غنی بوده و بخشی دیگر در خانه دکتر غنی باقی مانده بود[13].

در همین مقدمه آمده است، پس از درگذشت دکتر قاسم غنی در فروردین 1331 در آمریکا، "خانه اش در اینجا [ تهران] تحویل پسر خواهرش بود و کتاب‌ها همینطور روی هم انباشته مانده بود[14]. شنیده‌ام که مرحوم دکتر حسین فاطمی از یادداشت‌های خصوصی دکتر غنی خبر داشت. در گیرودار مبارزات مصدق و دربار، در حالی که وزیر خارجه بود، به خانه دکتر غنی رفت و از پسر خواهرش سراغ یادداشت‌ها را گرفت و گویا تلویحأ حاضر شده بود 250 هزار تومان آن زمان بها بپردازد و همه را در باختر امروز چاپ کند، اما چون کسی اجازه این کار را نداشت، توفیق نیافت؛ یعنی گفته شد که خاطرات در این جا نیست و نشان داده نشد"[15].

 همانطور که اشاره شد، دکتر قاسم غنی چهار دوره نماینده مجلس شورای ملی بود و در همان دوران یعنی بین سال های 1315 تا 1323 عضو شورای کتابخانه مجلس نیز بوده است. بر اهل فضل پوشیده نیست که کتابخانه مجلس اولین کتابخانه رسمی و از قدیم‌ترین کتابخانه‌های کشور است. کتابخانه‌­ای که مجموعه­‌هایی ارزشمند از کتاب و کتابخانه‌های بزرگان و اندیشمندان ایرانی را در دل خود جای داده است.

القصه، ضمن ساماندهی مخازن و آرشیوهای کتابخانه از اوایل تابستان 1399، نقش مهری بر روی شماری از کتاب‌­ها با مرکب قرمز و در مواردی آبی نظرم را به خود جلب نمود، مهری با نقش دکتر قاسم غنی! طی سالیان کار و فعالیت در کتابخانه مجلس به دفعات این مهر را دیده بودم، فکر می کنم همکاران دیگر من نیز بارها و بارها و در کتاب­‌های مختلف این مهر قرمز رنگ که به سبب همین قرمزی خودنمایی نیز می­‌کند را دیده باشند. روزی یکی از همکاران ضمن انجام امور در مخزن کتاب­‌های لاتین تصویری از صفحه‌­ای از یک کتاب که یادداشتی به این مضمون " این کتاب را دوست بسیار عزیزم حضرت آقای عبدالحسین دهقان از آمریکا برای من هدیه فرستاده‌اند روز هفتم ژون 1948 میلادی مطابق با 17 خرداد 1327 هجری شمسی (مطابق با 28 رجب 1367) در قاهره رسید دکتر قاسم غنی" روی آن نوشته بود، به همراه همان مهر قرمز بدون ذکر هیچ مرجع و توضیحی در یکی از شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد که همین موضوع سبب بررسی­‌های بعدی من در خصوص دکتر قاسم غنی گردید.

 

ضمن بررسی کتاب­‌های لاتین به تعداد بیشتری کتاب با مهر قرمز و آبی برخوردم، البته با نقش‌های متفاوت؛ "دکتر قاسم غنی"، " کتابخانه دکتر قاسم غنی 1320" و یا "دکتر قاسم خان غنی" و همچنین درمواردی به صورت دستنویس.

 

 

کتاب­ها و مجموعه­‌های اهدایی به کتابخانه را کم و بیش می­‌شناختم ولی مطلبی در مورد مجموعه­‌ای به نام دکتر قاسم غنی که در کتابخانه به ثبت رسیده باشد به نظرم نمی­‌رسید. از همکاران پرس و جو کردم ولی متأسفانه ایشان هم اطلاع خاصی نداشتند. با توجه به چند کتابی که با نقش مهر اشاره شده دیدم حدود شماره‌­های ثبتی را بین شماره­‌های ۵۱۰۰۰ تا ۵۳۰۰۰ پیش بینی می­‌کردم. بهترین ایده­‌ای که به ذهنم رسید بررسی دفاتر ثبت کتابخانه بود. با جستجو، شماره‌­های مورد نظر را در جلد ششم دفتر ثبت یافتم. این جلد مشتمل بر کتاب­‌های ثبتی از شماره ۴۹۱۸۵ تا ۵۵۲۰۴ است. آنطور که متوجه شدم، متأسفانه ثبت کتاب­‌ها در این مجلد بی­‌حوصله و ناقص انجام شده و در اکثر موارد به جز شماره ثبت، عنوان و کم و بیش نام مؤلف کتاب، اطلاعات دیگر از قبیل اینکه آیا کتاب خریداری و یا اهداء شده؟ تاریخ خرید و زمان تصویب خرید کتاب؟ چاپی و یا خطی بودن کتاب؟ فروشنده، قیمت و تاریخ ثبت نوشته نشده و کار را مشکل­تر یافتم.

با جستجوی بیشتر و در کمال ناباوری یادداشتی به رنگ قرمز که در قسمت ملاحظات صفحه‌ای از دفتر نوشته شده بود نظرم را به خود جلب کرد. یادداشتی به این مضمون؛ " از شماره ۵۱۱۹۳ تا این شماره جزو کتب خریداری از ورثه مرحوم غنی نیست کتب خریداری شده یا اهداء شده کتابخانه باشد امضاء".

حکمت این رنگ قرمز را عجیب یافتم، که مجدد یاری­گر من شد. در سطری که این یادداشت در ملاحظات آن نوشته شده بود و اتفاقاً در ابتدای صفحه قرار داشت و شماره ثبت ۵۱۳۲۵ را به خود اختصاص داده بود، در همان قسمت عنوان کتاب نام دکتر قاسم غنی و فلشی به سمت پایین تا حدی معما را حل و شوق غیرقابل توصیفی در من ایجاد نمود. از این شماره به بعد کتاب­‌هایی بود که توسط ورثه دکتر غنی به کتابخانه مجلس فروخته شده بود.

 

 

کتاب ایران و یمن به شماره ثبت ۵۱۳۲۵ شروع این مجموعه است و تا شماره ثبت ۵۳۴۶۴ ادامه دارد. آنچه که تا بدین جا روشن می‌­شود این است که مجموعه دکتر غنی علاوه بر کتاب‌های لاتین دارای کتاب‌های فارسی و عربی نیز می‌باشد. بر اساس دفتر ثبت تا شماره ثبت ۵۲۶۹۲ کتاب‌های فارسی و عربی و از شماره ثبت ۵۲۶۹۳ کتاب‌های انگلیسی و فرانسه می‌باشند که تا شماره ثبت ۵۳۴۶۴ ادامه دارند. البته در بین کتاب‌های لاتین کتاب­‌های فارسی نیز مشاهده می­‌گردند و برخی از کتاب­‌های ثبت شده در این بین، کتاب‌هایی می‌باشند که ممهور به مهر دکتر غنی نبوده و یا خارج از این مجموعه به منابع کتابخانه مجلس اضافه شده‌­اند.

 

 

با توجه به بررسی کتاب­‌های ثبتی و  دفاتر ثبت مقدم و مؤخر نسبت به این دفتر[16]، زمان ثبت این مجموعه در کتابخانه مجلس به احتمال سال ۱۳۴۱ خورشیدی است.

با توجه به یادداشت قرمزی که در ملاحظات دفتر مشاهده گردید، اینطور به نظر می­‌رسید که کتاب­‌های دیگری از کتابخانه دکتر غنی که نحوه ورود آن­ها به کتابخانه مشخص نبوده نیز می‌­بایست در بین کتاب‌های کتابخانه موجود باشند. با بررسی­‌های بیشتر پیرامون شماره‌های ثبتی مجموعه دکتر غنی به ویژه در مخازن کتابخانه، متوجه شدم تعدادی کتاب چاپ سنگی و سربی با شروع شماره ثبتی ۵۰۹۴۷ ممهور به مهرهای یاد شده و بعضأ دارای یادداشت‌­هایی به خط خود ایشان و یا افراد، اندیشمندان و شخصیت­‌هایی که کتابی به ایشان هدیه داده‌­اند نیز موجود می‌­باشد.

 

 

همچنین در بین شماره‌های ثبتی ۵۶۰۰۰ تعدادی کتاب لاتین که ممهور به مهر دکتر قاسم غنی می­باشند مشاهده گردید.  با توجه به پراکندگی منابع، اینکه بتوان آماری دقیق از مجموعه دکتر غنی در کتابخانه مجلس ارائه داد، مسلما نیاز به بررسی و صرف زمان بیشتری دارد که امیدوارم بتوانم در فرصتی مناسب به آن بپردازم. این مجموعه ارزشمند علاوه بر کتاب­های چاپی جدید و قدیم و کتاب های چاپ سنگی با موضوعات گوناگون تاریخی، ادبی، فلسفی، طبی و علوم دیگر دارای تعدادی انگشت شمار نسخه خطی است که با توجه به آنچه که تاکنون یافتم به رقم 6 می­رسند. تذکره انجمن خاقان، ترجمه حاجی بابا اصفهانی، حیرت نامه سفراء، بوذاسف و بلوهر فارسی، امراض عقلیه، آتشکده آذر جمله این نسخ خطی­اند.  علاوه بر کتاب می­بایست نشریات را هم به این مجموعه افزود که تا این تاریخ رقم دقیقی نیافتم. نشریه جهاد اکبر که از سال 1325 هجری قمری به صورت هفتگی منتشر می شده یکی از این نشریات است.

 

 

سوالی که پس از شناخت و آشنایی با این گنجینه ارزشمند بیش از هر موضوع دیگری ذهن نگارنده را به خود مشغول کرده، عدم معرفی این مجموعه تا تاریخ نوشتن این یادداشت است. مجموعه‌­ای ارزشمند که فارغ از چگونگی ورود آن به کتابخانه مجلس که البته آن هم نیاز به بررسی بیشتر دارد، متعلق به شخصیتی تأثیرگذار در جنبه‌های گوناگون تاریخ ایران است. طبیبی حاذق که در دوران آنفلوانزای وحشتناک سبزوار در ردای طبابت به دکتر دوغی معروف و جان بسیاری را نجات داد. ادیبی که نقش غیرقابل انکار ایشان در معرفی آثار ادبی سایر ملل و تأثیرگذاری بر ادبیات فارسی در کنار بزرگانی همچون علامه محمد قزوینی و سایرین بر کسی پوشیده نیست. رجل سیاسی و دیپلماتی که جایگاهی ویژه در دوران خویش داشت و نقش‌آفرین بسیاری از اتفاقات زمان خویش بود. مردی که یادداشت­‌های به جای مانده از ایشان گویای زوایای مختلف تاریخی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور در آن دوره زمانی است. یادداشت‌­هایی که مراودات دکتر غنی با شخصیت­‌های مهمی همچون کمال‌الملک، سعید نفیسی، عباس اقبال آشتیانی، جمال‌زاده، رهی معیری، علی نقی وزیری و ... و رجل سیاسی همچون محمد مصدق، محمدعلی فروغی، تقی زاده، حسین علاء، اسدالله اعلم، احمد قوام و ... را نشان می‌دهد. مراوداتی که از مرزهای کشور فراتر رفته و با شخصیت­‌های بزرگ جهانی هم عصر خود همچون آلبرت اینشتین، چارلی چاپلین، ادوارد براون، هلن کلر و بسیاری از دولتمردان سایر کشورها داشته است.  

و آنچه که همچنان ذهن من را به خود مشغول کرده، عدم اشاره به فعالیت­‌های ایشان به عنوان نماینده در چهار دوره نمایندگی مردم مشهد در مجلس شورای ملی و همچنین عدم اشاره به نقش تأثیرگذار ایشان در کتابخانه مجلس به عنوان یکی از اعضاء شورای کتابخانه است. در مورد موضوعات اخیر نه کوچکترین اشاره­‌ای در یادداشت‌­های خود ایشان توانستم پیدا کنم و نه در مکتوباتی که دیگران در مورد ایشان نوشته‌اند و نه همانطور که پیش­تر گفتم در مذاکرات مجلس شورای ملی دوره­‌های دهم، یازدهم، دوازدهم و سیزدهم.

امید دارم که این نوشتار راهگشای پژوهش‌­های بعدی و اظهار نظر آگاهان در مورد ایشان بوده تا اطلاع  بیشتری از این زاویه زندگی این بزرگ مرد نامور که در دو دوره متفاوت حاکمیتی ایران نقش آفرین بوده­‌است داشته باشیم.

این نوشته یادداشتی است تا حدودی مشابه یادداشت­‌های دکتر قاسم غنی، البته به حیث پراکندگی، نه به جهت محتوا و مقایسه بدون مناسبت با یادداشت­‌های این اندیشمند نامور و خوشوقتم که به عنوان بخشی از تاریخچه کتابخانه مجلس در وبسایت کتابخانه انتشار می‌یابد. به امید روزی که نسخه کامل­تر در نشریه و یا مکتوبی دیگر به چاپ رسد.

نام و یاد دکتر قاسم غنی در دیوار نوشته کتابخانه مجلس خالی به نظر می‌­رسد.

سید علیرضا طیرانی

11 آبان 1399