گزارشی از نشست رونمایی و معرفی کتاب «متون ایرانی (جلد چهارم)»  

---

 

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل کتابخانه مجلس، روز یکشنبه سیزدهم آبان‌ماه، نشست رونمایی و معرفی کتاب «متون ایرانی (جلدچهارم)» در کتابخانه ایران‌شناسی مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

 

در این نشست حجه‌الاسلام سیدمحمدعلی احمدی ابهری؛ معاون پژوهشی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، جواد بشری؛ ناظر علمی متون ایرانی، عباس بگجانی؛ پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی و جمعی از پژوهشگران حضور داشتند.

معاون پژوهشی کتابخانه مجلس ابتدا به بیان توضیحاتی در مورد کتاب متون ایرانی و مجموعه‌های مشابه آن که در کتابخانه مجلس چاپ شده، پرداخت و گفت: پیش از این سه جلد از متون ایرانی را دکتر بشری منتشر کرده بود؛ ‌دفتر پنجم هم آماده انتشار است.

حجه‌الاسلام ابهری در توضیح ارزش چاپ و رونمایی چنین آثاری گفت: کتابخانه مجلس شورای اسلامی از دیرباز به چاپ و انتشار متون خطی تصحیح شده، اقبال ویژه‌ای داشته و بیش از چهارصد جلد متن تصحیحی را انتشارات کتابخانه مجلس در گذشته چاپ کرده است؛ ‌اما متأسفانه هنوز برخی به ارزش پژوهش، تصحیح و چاپ متون خطی واقف نیستند. پس از نشست رونمایی کتاب «شرح مشکلات قانون» که دو هفته قبل برگزار شد، عده‌ای از دوستان به چاپ و رونمایی این آثار معترض شدند و گفتند صرف هزینه برای چاپ و رونمایی این آثار چه حاصلی دارد؟ ‌پاسخ ما این است  که با تصحیح و چاپ این متون می‌توانیم نشان دهیم که این کشور در پیشینه خود چه گنج‌های عظیمی دارد.

 

معاون پژوهشی کتابخانه مجلس همچنین توضیح داد که کتابخانه مجلس در گذشته و پیش از این مجموعه‌های ارزشمند و بسیاری را از رسائل کوتاه خطی چاپ کرده و به فهرستی از این آثار اشاره کرد:

 

ـ «گنجینه بهارستان»: 19 جلد از آن در سال‌های دورتر منتشر شده و رساله‌های کتابخانه‌‌های مجلس را شامل می‌شود. در این مجموعه، رسائل به صورت تخصصی و موضوعی دسته‌بندی شده‌اند.

ـ «حدیث عشق»: گنجینه دیگری است که 9 دفتر از آن در گذشته و به مناسبت آین بزرگداشت حامیان نسخ خطی منتشر شده است.

ـ «ارمغان بهارستان»: بزرگداشت مقام علمی و فرهنگی محققان و فهرستنگاران نامی کشور است که 5 دفتر از آن‌ را کتابخانه مجلس در سال‌ها قبل به مناسبت تجلیل از استادانی همچون استاد حائری، عزیزالله عطاردی،‌ احمد گلچین معانی، عارف نوشاهی و معزی منتشر کرد.

 ـ «اوراق عتیق»: شامل مقالات و مطالب نسخه‌شناسی، کتاب‌شناسی و فهرست‌نگاری است که چهار جلد از آن در گذشته منتشر شده است.

 ـ «متون ایرانی» هم آخرین مجموعه در این حوزه است که دفتراول و دوم آن در سال1390 و دفتر سومش در سال 1391 چاپ شده بود و اکنون با وقفه‌ای 6 ساله توانستیم دفتر چهارم این مجموعه را منتشر کنیم.

 

وی همچنین به نیابت از رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی، از پژوهشگران و گردآورندگان این مجموعه قدردانی کرد.

 

 

بررسی،‌ معرفی و نقد مجموعه «متون ایرانی»

 

در ادامه این نشست، عباس بگ‌جانی، پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در ابتدا توضیحاتی در مورد مجموعه متون ایرانی ارائه داد و گفت: مجموعه چهارجلدی «متون ایرانی» که جلد چهارمش اکنون پس از شش سال وقفه منتشر شده است، شامل رساله‌هایی به زبان فارسی و عربی از دوره قبل از اسلام تا دوره تیموری است. این رسائل با نظارت علمی دکتر بشری، توسط شماری از محققان تصحیح شده است.

این پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی توضیح داد که این رسائل در حقیقت مشابه مقالات امروزی هستند که دانشمندان گذشته در موضوعات مختلف و متنوع، یافته‌هایشان را در آنها عرضه کرده‌اند؛ از این رو ضروری است این مقالات برای علاقمندان جمع‌آوری و عرضه شود؛ ‌اما کم حجمی و پراکندگی نسخ این رسائل سب شده تا محققان کمتر به سراغ آن‌ها روند و این مسئله سبب مغفول ماندن این مقالات کوتاه و پراکنده شده است.

وی بیان کرد: با وجود این، در سال‌های دور برخی از متخصصان که از اهمیت این رساله‌ها آگاه بودند به سراغشان رفته و زمینه انتشار آن‌ها را به صورت پراکنده و ضمن مجلات یا در مجموعه‌هایی یا حتی گاه به صورت مستقل، فراهم کرده‌اند.

 

پیشگام این مهم، استاد وحید دستگردی است که تقریباّ در هر شماره «مجله ارمغان» یکی از این رساله‌ها را منتشر کرده است. جام‌جم اوحدی، دیوان ابوالفرج رونی و دیوان عبید زاکانی از نمونه‌‌های این رساله‌هاست که برای نخستین بار در ضمیمه مجله ارمغان منتشر شده است.

بعدها استاد ایرج افشار در مجله «ایران زمین» نیز تلاش‌های قابل ستایشی در این زمینه داشت و تعداد قابل‌ ملاحظه‌ای از این رساله‌ها را در طول سی سال به طور منظم در مجله خود منتشر کرد.

بعدها گنجینه بهارستان و میراث بهارستان را کتابخانه مجلس منتشر کرد و بنیاد پژوهش‌های آستان قدس نیز «مجموعه رسائل فارسی» را به همت استاد نجیب مایل هروی در 12 دفتر منتشر کرد که بیش از 200 رساله در آن چاپ شد.

استاد دکتر رسول جعفریان نیز «میراث اسلامی ایران» را در 10 دفتر چاپ کردند که بیش از 200 رساله را شامل می‌شود.

در انتها «متون ایرانی» از سال 1390 و به حمایت ریاست وقت کتابخانه مجلس انتشارش آغاز و اکنون دفتر چهارمش پس از شش سال وقفه چاپ شد. 50 رساله پراکنده به دو صورت حروف‌چینی و چاپ عکسی در این چهار دفتر آمده است.

بگ‌جانی با بیان اینکه «متون ایرانی» موضوعات متنوعی همچون ترجمه‌های کهن از قرآن و وصایای پیغمبر، فقه، رساله‌های عرفانی، علوم پزشکی، نجوم، خوشنویسی، شطرنج و ... را شامل می‌شود، اظهار کرد: اغلب رسائل دفتر چهارم این مجموعه، در موضوع عرفان و تصوف است.

این پژوهشگر فرهنگستان، با اشاره به چند مورد از پژوهش‌های قابل توجه کتاب «متون ایرانی»‌ از جمله: «دیوان شمس‌الدین ورکانی»، «اختیارات منظوم» و «رضی‌نامه»، افزود: اگرچه ایرادهایی به این کتاب و نوع پژوهش پژوهشگران جوان آن وارد است اما به یقین چشمگیر نیست.

بگ‌جانی ضمن بیان اینکه بهتر بود این کتاب به صورت موضوعی تدوین می‌شد، به این نکته اشاره کرد که حجم دفتر اول تا سوم متناسب با یکدیگر بوده، اما دفتر چهارم چنین تناسبی نداشت و بهتر بود در دو دفتر چاپ می‌شد. همچنین نیاز این مجموعه به داشتن یک نمایه یا فهرست تفصیلی و جای خالی چنین مهمی را گوشزد کرد. در انتها نیز ابراز امیدواری کرد که دیگر وقفه‌ای بین چاپ‌ دفاتر بعدی این اثر را شاهد نباشیم.

 

 

 گزارشی از شکل‌گیری فکر انتشار «متون ایرانی»

 

در ادامه این نشست، جواد بشری؛ ناظر علمی این مجموعه و استادیار دانشگاه تهران، با بیان اینکه ابتدای سخن خود را با ستایش علمی و مستدل از کتابخانه مجلس آغاز می‌کند، گفت: کتابخانه مجلس از گذشته در وانفسای چاپ متون کهن، مسئولیت خطیری را برعهده گرفته و از سال 1390 بنده را در چاپ این مجموعه یاری کرده است.

بشری در مورد ایده شکل‌گیری مجموعه متون ایرانی گفت که از قبل آشنایی با مجموعه‌های مستقلی که به چاپ رسائل اختصاص یافته و آقای بگ‌جانی فهرستی از آنها ذکر کرد، وجود داشت و من از سال 88 فکر ادامه این روند را در مجموعه‌ای با عنوان «متون ایرانی» در ذهن داشتم. دو سال بعد با لطف ریاست وقت کتابخانه، دفتراول منتشر شدو چند ماه بعد نیز دفتر دومش انتشار یافت. دفتر سوم نیز یک سال بعد یعنی سال 1391 چاپ شد.

ناظری علمی این مجموعه افزود: در این کار تلاش کردم در اتخاب مصحّحان دقت کنم تا نقص کمتری در کار باشد. و تلاش شد روی رسائل قرون ششم و هفتم توجه بیشتری باشد.

بشری ادامه داد:  ابتدا تلاش بر موضوعی کردن دفتر چهارم در قالب 3 دفتر موضوعی جداگانه بود، ‌اما این آرمانی است که دیر محقق می‌شود و مشکلاتی در بر داشت؛ ‌از این رو همه رسائل جمع آوری شده را در قالب دفتر چهارم با موضوعات متنوع چاپ کردم.

 

 

در ادامه جلسه، یکی از حضّار پرسید که با توجه به نام «متون ایرانی» تصور می‌شود رسائل پیش از اسلام هستند و چرا اکثر متون مندرج در کتاب اسلامی و عربی است اما کتاب «متون ایرانی» نام گرفته؟ دکتر بشری در پاسخ، اظهار کرد: هر آنچه یک ایرانی پدید آورده باشد می‌تواند ایرانی باشد و برای آنکه چنانچه متأسفانه مرسوم شده متون کهن پیش از اسلام را تنها متون ایرانی می‌نامیم، این اشتباه به ذهن متبادر نشود،‌ در ادامه نام مجموعه که داخل کتاب ثبت شده، آمده است: «مجموعه رساله‌های فارسی و عربی از دانشوران ایرانی از آغاز دوره اسلامی تا پایان عصر تیموری».

در پایان جلسه نیز «متون ایرانی (دفتر چهارم)»، توسط معاون پژوهشی و مدیر بخش پژوهش کتابخانه مجلس، رونمایی شد.

 

تهیه و تنظیم گزارش: مرضیه راغبیان